Kiedy jest wydawany europejski nakaz aresztowania?

O skutkach ENA coraz częściej można usłyszeć w mediach, gdyż nawet przypadkowe kontrole w państwach członkowskich pozwalają na zatrzymanie osób poszukiwanych przeciwko którym toczy się postępowanie karne w innym państwie członkowskim. Zniesienie granic w państwach Unii bez instytucji takiej jak ENA pozwoliłoby wielu przestępcom uniknąć odpowiedzialności karnej za popełnione czyny.

Warunkiem wydania Europejskiego Nakazu Aresztowania jest popełnienie przestępstwa na terytorium naszego kraju lub orzeczenie wobec tej osoby prawomocnego wyroku sądowego (1). Celem nakazu będzie zatem sprowadzenie oskarżonego lub skazanego do Polski, gdy przebywa (lub ukrywa się) na terenie innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Zatrzymana osoba zostanie przekazana w celu przeprowadzenia wobec niej procesu karnego lub w celu wykonania orzeczonej wcześniej kary. Nie chodzi tutaj oczywiście o każde przestępstwo i każdy wyrok, jaki zapadł w sądzie karnym.

Niedopuszczalne jest wydanie Europejskiego Nakazu Aresztowania w przypadku, gdy:
– Przestępstwo, o jakie został oskarżony jest zagrożone karą nie przekraczającą 1 roku pozbawienia wolności
– Orzeczona kara pozbawienia wolności została orzeczona na okres do 4 miesięcy (2).

Nie każdy sąd może wydać Europejski Nakaz Aresztowania. Może to zrobić jedynie Sąd Okręgowy (właściwy miejscowo – czyli ten, w którego okręgu toczy się postępowanie) i to wyłącznie na wniosek prokuratora, nie zaś z własnej inicjatywy. Na postawie tego nakazu nie można ścigać osoby przekazanej przez władze innego państwa za inne przestępstwa, niż to, które było przyczyną wydania nakazu. Podobnie wykonanie kary ogranicza się wyłącznie do tej, która została nakazem orzeczona (3). Od tych zasad istnieją oczywiście wyjątki, należą do nich sytuacje, gdy:
– Państwo, które wykonało ENA i przekazało Polsce poszukiwaną osobę wyraźnie zezwoliło na wykonanie innych kar czy osądzenie za inne przestępstwa, niż to wymienione w nakazie
– Osoba przekazana władzom polskim w ciągu 45 dni od uprawomocnienia się wyroku nie opuściła Polski lub sama powróciła do kraju
– Gdy kara jaką orzeczono nie jest karą pozbawienia wolności, można ją wykonać na osobie przekazanej na podstawie ENA oraz gdy inne postępowanie i kara, jaką osoba jest zagrożona jest karą inną niż pozbawienie wolności
– Osoba przekazana wyraziła zgodę na rozszerzenie swej odpowiedzialności itp. (4)

Państwo członkowskie, które wykonało nakaz może zastrzec w momencie przekazania oskarżonego, że po jego osądzeniu i orzeczeniu wobec niego kary wykonania wolności kara ta zostanie wykonana w tym państwie – innym niż Polska. Wówczas po osądzeniu i uprawomocnieniu się orzeczenia już skazany zostanie odesłany z powrotem do państwa, które zastrzegło sobie to prawo.

Również nasze władze są zobowiązane do wykonywania ENA i przekazywania osób poszukiwanych nakazem i zatrzymanych w naszym kraju. Polski kodeks zastrzega jednak wyjątki, które stanowią o tym, kiedy mogą nie zastosować się do ENA i odmówić przekazania osoby poszukiwanej władzom innego kraju. Chodzi o sytuacje dotyczące ochrony praw człowieka:
– gdy przestępstwo opisane w ENA na mocy polskich przepisów zostało objęte amnestią (nie jest przestępstwem w naszym kraju)
– gdy orzeczona za to samo przestępstwo kara została już wykonana w Polsce i tutaj toczył się już proces o to samo przestępstwo
– gdy inne państwo członkowskie złożyło wcześniej ENA i orzeczenie o przekazaniu osoby poszukiwanej został już podjęta i uprawomocniła się
– gdy według polskich przepisów prawa karnego osoba poszukiwana z racji wieku nie ponosi odpowiedzialności za popełnione czyny
– gdy nakaz narusza prawa i wolności człowieka i obywatela
– oraz gdy nakaz dotyczy przestępstwa popełnionego z przyczyn politycznych ale bez użycia przemocy (5).

Powyższe przyczyny są podstawą dla obowiązku odmowy wykonania przez nasze władze Europejskiego Nakazu Aresztowania. Również z innych ważnych przyczyn (tzw. fakultatywnych) można odmówić wykonania ENA przez polskie władze. Przyczyny te są w większości zgodne z decyzjami ramowymi wydanymi przez Unię Europejską, które wskazywały obligatoryjne i fakultatywne przyczyny na podstawie których można odmówić przekazania osoby poszukiwanej władzom innego państwa.

W praktyce instytucja Europejskiego Nakazu Aresztowania przypomina ekstradycję, jednak nie są to pojęcia i instytucje tożsame.

Źródła:
1) Art. 607a k.p.k.
2) Art. 607b k.p.k.
3) Art. 607e § 1 i 2 k.p.k.
4) Art. 607e § 3 k.p.k.
5) Art. 607p § 1 k.p.k.