Kto i kiedy ma prawo do zachowku?

Jak wysoki może być zachowek? Zależy to od tego, jakiej treści spadkodawca sporządził testament oraz od szczególnych okoliczności, wymienionych w art. 991 § 1 k.c. W myśl tych przepisów zachowek może wynosić:
– 2/3 wartości udziału spadkowego (np. jeżeli spadkodawca miał troje dzieci to ustawowo należy im się po 1/3 udziału spadkowego – stąd 2/3 z 1/3 udziału będzie stanowiło zachowek) jeżeli spadkobierca żądający zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni
– W pozostałych przypadkach wysokość zachowku wynosi połowę wartości tego udziału (w przypadku 3 rodzeństwa każde z nich powinno otrzymać 1/6 ustawowego udziału)

Pominięcie osób uprawnionych do spadku w testamencie nie oznacza pozbawienia ich prawa do zachowku. Według kodeksu cywilnego: jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia” (1). Roszczenie o zachowek przysługuje nawet w sytuacji, gdy rzeczywista wartość spadku jest niewielka, bowiem za życia spadkodawca przekazał jednemu z rodzeństwa cały majątek w drodze darowizny. Takie darowizny wlicza się do wartości spadku i na ich podstawie oblicza się należny zachowek. Jeżeli osoba żądająca zachowku również została obdarowana za życia spadkodawcy (np. darowizna nieruchomości lub większych sum pieniężnych) wartość tej darowizny pokrywa część zachowku. Wówczas może ona żądać jedynie wyrównania tej wartości. Żądanie o zapłatę zachowku kieruje się do spadkobiercy, który został wymieniony w testamencie lub za życia spadkodawcy otrzymał majątek w drodze darowizny.

Przed wystąpieniem do sądu można oczywiście zawrzeć ugodę i zgodnie podzielić się majątkiem. Przed wniesieniem pozwu można również pisemnie (listownie) wezwać spadkodawcę do zapłaty należnego zachowku, wymieniając sumę tego zachowku.
Pozew do sądu jest rozwiązaniem ostatecznym, gdy nie można porozumieć się z rodziną w inny sposób. Pozew można napisać samodzielnie, korzystając z przedstawionego poniżej wzoru. Należy pamiętać o elementach pozwu, wymienionych w art. 126 k.p.c. Opłata sądowa za taki pozew to 5% wartości zachowku, nie więcej jednak niż 100 000 PLN.

Elementy pozwu są następujące:
1.oznaczenie sądu, do którego należy wnieść pismo (Sąd Rejonowy w miejscowości pozwanego)
2.dokładne imię i nazwisko powoda, pozwanego (gdy jest to pierwsze pismo w sprawie należy podać dokładne dane adresowe)
3.oznaczenie rodzaju pisma (np. pozew o zapłatę zachowku)
4.uzasadnienie pozwu i przedstawienie niezbędnych w danej sprawie dokumentów, okoliczności, powołanie osób, które mogą mieć istotne dla sprawy informacje
5.podpis powoda

miejscowość, data
Do Sądu Rejonowego w …..(miejscowość)

Powód: imię i nazwisko, adres zamieszkania
Pozwany: 1. imię i nazwisko, adres
2. Imię i nazwisko, adres

POZEW O ZAPŁATĘ ZACHOWKU (wzór)

Imieniem własnym wnoszę o:
1. o zasądzenie od pozwanego (1) na rzecz powoda zachowku w wysokości 10.000 zł wraz z
ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia powództwa;
2. o zasądzenie od pozwanej (2) na rzecz powoda zachowku w wysokości 10. 000 zł wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa;
3. o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania

UZASADNIENIE

W postanowieniu z dnia ……………. sygn. akt …………. Sąd Rejonowy w ……………orzekł, że spadek po zmarłym ………………. w dniu …………….r. na mocy testamentu nabyli: ………………….

Dowód: załączam akta w sprawie ………….(dokładne opisanie daty postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, sygnatury i sądu, który postanowienie wydał)

Spadkodawca przed śmiercią w drodze darowizny dokonał przeniesienia własności nieruchomości zapisanych w księdze wieczystej Kw …………. na rzecz pozwanego
(1) i (2) Pozostałą nieruchomość (dom) zapisał w testamencie tymże pozwanym.

Dowód: odpisy z ksiąg wieczystych – na okoliczność, że właścicielem tych nieruchomości są pozwani (1) i (2)

Spadek po zmarłym ….. został zapisany pozwanym, zaś reszta majątku spadkodawcy została przekazana za życia spadkodawcy pozwanym w drodze darowizny. Oprócz tych nieruchomości w skład spadku nie wchodzi inny inwentarz spadkowy, nie licząc ruchomości o znikomej wartości. Powyższe okoliczności zostały potwierdzone w protokole spisu inwentarza spadku dokonanego przez komornika.

Dowód: protokół czynności komornika z dnia ….

W związku z powyższym, powód jako osoba uprawniona nie otrzymał
należnego mu zachowku ani w drodze dziedziczenia testamentowego, ani w drodze zapisu ani też darowizny uczynionej za życia spadkodawcy. Na mocy art. 991 § 2 w zw. z art. 1000 kc powodowi przysługuje przeciwko pozwanym roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia (lub uzupełnienia) zachowku. Przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę darowizny uczynione przez spadkodawcę, co wynika z art. 993 k.c.
Na tej podstawie wartość spadku po doliczeniu do niego darowizn dokonanych przez spadkodawcę szacuje się na łączną kwotę …………. zł. Na wartość spadku składa się bowiem:
1) nieruchomość położona w ………………… o szacunkowej wartości……………….
2) nieruchomość położona w ………………… o szacunkowej wartości……………….
3) dom położony w …………………. o wartości ocenianej na ……………..

Tak ustalona wartość spadku pozwala na obliczenie wysokości zachowku należnego powodowi i wynosi:……………. x 1/4 x 1/2 = 10.000 zł.
W związku z powyższym na podstawie art. 991 §1 k.c. w zw. z art. 1000 k.c. powodowi przysługuje przeciwko pozwanym roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do
pokrycia zachowku. Jednocześnie zaznaczam, że zgodnie z przepisami art. 1000 k.c. pozwani mogą zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny, a to jednej z posiadanych przez nich nieruchomości.
Ponadto pragnę zaznaczyć, że pismem z dnia ……………. wzywałem pozwanych do dobrowolnej zapłaty zachowku. Na pismo to nie uzyskałam jednak odpowiedzi, stąd mając powyższe na uwadze wnoszę o zasądzenie kwoty zachowku od pozwanych w wysokości po 10.000 zł i zwrot kosztów postępowania.

Czytelny podpis powoda

Źródła:
1) Art. 991 § 2 k.c.