Odpowiedzialność prawna
Przede wszystkim należy od siebie odróżnić odpowiedzialność karną i cywilną. Karną odpowiada już osoba, która ukończyła 17 lat. Według kodeksu karnego jest ona traktowana jak każdy inny dorosły [1]. Podobnie jest w przypadku wykroczeń. [2]
Do ukończenia 17 roku życia w przypadku popełnienia czyny ujętego w przepisach jako przestępstwo, o losie dziecka decyduje sąd rodzinny. Może je np. umieścić w zakładzie poprawczym lub zastosować nadzór kuratora. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły.
Jeżeli sprawca popełnił występek (przestępstwo, za które grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat) po ukończeniu 17 roku życia, ale przed ukończeniem 18 roku życia, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy i stopień rozwoju sprawcy. [3]
W określonych sytuacjach nieletni będzie odpowiadał według kodeksu karnego już po ukończeniu 15. roku życia. Może do tego dojść jeśli przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, zwłaszcza jeżeli środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Poza tym kara nie może przekroczyć 2/3 górnej, ustawowo narzuconej granicy, a sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie tej kary.
Odpowiedzialność karna od 15. roku życia dotyczy ciężkich przestępstw:
– zamachu na życie prezydenta RP,
– zabójstwa,
– sprowadzenia katastrofy zagrażającej życiu lub zdrowiu (np. pożar, eksplozja ładunków wybuchowych, rozprzestrzenienie trujących substancji),
– porwanie statku wodnego lub powietrznego,
– spowodowanie katastrofy w ruchu,
– zgwałcenie małoletniego, członka bliskiej rodziny, wspólnie z inną osobą lub ze szczególnym okrucieństwem,
– czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego, w wyniku której nastąpił ciężki uszczerbek na zdrowiu,
– wzięcie i przetrzymywanie zakładnika,
– wzięcie udziału w rozboju,
W takich przypadkach obowiązkowo nieletni musi mieć obrońcę z urzędu. [4]
Kim jest młodociany?
Prawo karnego wyróżnia też tzw. młodocianego. Tym mianem określa się sprawcę, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.[5] Sąd może zastosować wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary (wymierzenie kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia), kierując się wytycznymi ustawodawcy, aby przy wymierzaniu kary przede wszystkim wychować sprawcę. [6]
Odpowiedzialność cywilna
Według kodeksu cywilnego pełnoletnim jest ten, kto ukończył 18 lat [7]. Od tej reguły istnieje jednak jeden wyjątek. Dotyczy on kobiety, która ukończyła 16 lat, a sąd zezwoli jej na wstąpienie w związek małżeński z uwagi na dobro założonej rodziny [8]. W takiej sytuacji kobieta staje się pełnoletnia i nie utraci tej pełnoletności nawet w przypadku rozpadu małżeństwa.
Nabycie pełnoletności w prawie cywilnym wiąże się z pełną zdolnością do czynności prawnych, czyli możliwość m.in. do decydowania o własnym losie i zawierania umów we własnym imieniu.
Jednak między ukończeniem 13 roku życia, a do osiągnięcia 18. roku życia każdemu przysługuje tzw. ograniczona zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że taki nastolatek może bez zgody rodziców rozporządzać swoim zarobkiem oraz majątkiem darowanym przez prawnych opiekunów (np. pożyczyć lub sprzedać piłkę koledze).[9]
Natomiast dzieci do 13 roku życia w ogóle nie mają zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że każda dokonana przez nie czynność prawna jest nieważna, poza zawieraniem umów w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, np. zrobienie zakupów w sklepie spożywczym [10].
Nastolatek a umowa o pracę
Do osób, które nie ukończyły jeszcze 18. roku życia odnosi się również prawo pracy. Również tu występuje pojęcie młodocianego, jednak w kontekście osób pomiędzy 16 a 18 rokiem życia. Mogą one być zatrudnione w określonych przypadkach i to nie tylko w ramach dokształcania. [11] Praca ta powinna być jednak zaliczana do lekkich, nie powodować zagrożenia dla życia, zdrowia lub rozwoju psychicznego i nie powinna przekraczać 12 godzin w tygodniu w okresie odbywania zajęć szkolnych oraz 35 godzin w czasie ferii lub wakacji szkolnych. [12]
Źródła:
[1] art. 10 kodeksu karnego
[2] art. 8 kodeksu wykroczeń
[3] art. 10 par. 4 kodeksu karnego
[4] T. Grzegorczyk, J. Tylman „Polskiepostępowanie karne” Warszawa 2005, s. 306
[5] art. 115 par. 10 kodeksu karnego[6]art. 60 w zw. z art. 54 kodeksu karnego
[7] art. 10 kodeksu cywilnego
[8] art. 10 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
[9] art. 21 i 22 kodeksu cywilnego
[10] art. 14 kodeksu cywilnego
[11] art. 200 (1) kodeksu pracy
[12] art. 200 (2) kodeksu pracy
Czy informacje zawarte w artykule okazały się pomocne? Wypowiadajcie się w komentarzach.
