Opiekunka do dziecka – przepisy prawne

Nowa ustawa oraz prace podjęte nas rozporządzeniem określającym „kody ubezpieczeniowe” dla niani mają zapewnić opiekunkom ubezpieczenie i jednocześnie odciążyć rodziców korzystających z pomocy opiekunki.

Według ustawy, niania to osoba fizyczna, zatrudniona na podstawie umowy zlecenia do sprawowania opieki nad dzieckiem. Umowa zlecenia zawarta z nianią przez (najczęściej) rodziców dziecka nazwana została na potrzeby nowej ustawy „umową uaktywniającą”.

Niania jest osobą, która sprawuje opiekę nad dzieckiem w wieku od ukończenia 20 tygodni do 3 lat.1 Aby niania mogła zostać ubezpieczona, rodzice dziecka muszą zawrzeć z opiekunką umowę uaktywniającą na piśmie. Umowa powinna określać zwłaszcza:

– strony umowy (nianię oraz rodziców dziecka lub rodzica samotnie wychowującego dziecko – także wdowę, wdowca, gdy drugi z rodziców został pozbawiony praw rodzicielskich, kawalera, pannę itp.),
– określać cel i przedmiot umowy oraz na jaki okres czasu została ona zawarta,
– wskazywać na czas i miejsce sprawowania opieki nad dzieckiem oraz liczbę dzieci powierzonych niani,
– określać szczegółowo obowiązki niani,
– określać wysokość wynagrodzenia oraz termin i sposób zapłaty,
– wskazywać sposób rozwiązania umowy, warunki zmiany umowy itp.2

Zawarcie powyższej umowy z nianią ma umożliwić zgłoszenie niani do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Nie dotyczy to tylko umowy uaktywniającej zawartej między nianią a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej.

Ustawa nie wskazuje, jakie wymagania powinna spełniać niania – nie są zdefiniowane żadne kryteria w zakresie wymaganych szkoleń, kursów, wykształcenia czy doświadczenia w pracy z dziećmi. Wybór niani pozostawia się rodzicom, przy czym może to być osoba spokrewniona z dzieckiem, gdyż ustawa nie stawia żadnych wymagań w tym względzie i nie ogranicza możliwości zatrudnienia bezrobotnej babci dziecka. Tak naprawdę jedynym wymogiem, jaki jest stawiany niani, jest obowiązek odbycia badań sanitarno-epidemiologicznych.

Zgłoszenia niani do ubezpieczenia dokonują rodzice dziecka. W zależności od zarobków niani składki na ubezpieczenie są pokrywane przez ZUS lub rodziców (płatników składek) do pewnej wysokości. Jeżeli zatem niania zarabia:

– równowartość lub kwotę niższą niż minimalne wynagrodzenie za pracę – składki ubezpieczeniowe (na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne) opłaca w całości ZUS
– gdy niania zarabia więcej niż wynosi minimalne wynagrodzenie za pracę, rodzice opłacają składki tylko od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą minimalnego wynagrodzenia (pozostałą część składki opłaca ZUS)3

Aby jednak ZUS pokrywał rzeczywiście wysokość składek, muszą zostać spełnione dodatkowe warunki:

1. rodzice muszą sami zgłosić nianię do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,
2. rodzice lub rodzic zawierający umowę z nianią sami pracują, dlatego nie mogą zajmować się dzieckiem (nieważna jest forma zatrudnienia rodziców – mogą być zatrudnieni na umowę o pracę, świadczyć usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej, z której mają prawo do ubezpieczeń społecznych, prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą),
3. dziecko, dla którego została zatrudniona niania, nie może być jednocześnie umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym i nie ma opiekuna dziennego.

Spełnienie powyższych warunków łącznie pozwala na ubezpieczenie społeczne niani, zaś składki na ubezpieczenie nie obciążają budżetu rodziców dziecka.

ZUS pokrywa składki ubezpieczeniowe niani do momentu, gdy dziecko będzie miało 3 lata. Jeżeli przekroczy tę granicę wieku, a rodzice nadal chcą zatrudniać nianię, będą musieli samodzielnie zapłacić składki ubezpieczeniowe. Wiek 3 lat umożliwia zapisanie dziecka do przedszkola, które zapewni mu opiekę.

Wyjątkowo, zwłaszcza w małych miejscowościach, gdy nie ma już wolnych miejsc w przedszkolu lub nie działa żadne przedszkole prywatne, można skorzystać z dopłat ZUS-u do ubezpieczenia niani do następnego roku szkolnego (gdy dziecko będzie miało 4 lata). Jednakże wówczas należy dodatkowo przedłożyć do ZUS-u oświadczenie rodziców dotyczące przeszkód związanych z objęciem dziecka opieką przedszkolną – przykładowo z powodu braku wolnych miejsc.

W okresie przejściowym, gdy rodzice po spełnieniu warunków i zgłoszeniu niani, np. po jakimś czasie stracili pracę, ZUS opłaca składki jeszcze przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych okoliczności. Rodzice mają obowiązek informować ZUS o zmianach umowy uaktywniającej lub jej rozwiązaniu.

1 Art. 50 ust. 1 i ust. 2 Ustawy z dnia 4 lutego 2011r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat
2 Art. 50 ust. 3 Ustawy z dnia 4 lutego 2011r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat
3 Art. 51 ust. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 2011r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat