Każdorazowo, najczęściej dnia poprzedzającego operację, odbywa się badanie pacjenta przez anestezjologa. Zebrany od pacjenta wywiad oraz badanie fizykalne mają na celu wykluczenie ewentualnych przeciwwskazań, np.: zaburzeń krzepnięcia krwi, ciężkich postaci chorób układu krążenia, schorzeń neurologicznych. Ważne jest, aby przed operacją pacjenci nie mieli podanych silnie działających leków uspokajających, ponieważ istotny jest zachowany dobry kontakt z chorym.

Znieczulenie wykonywane jest na sali operacyjnej. Konieczne jest przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki. W celu prawidłowego wykonania znieczulenia pacjent musi przyjąć określoną pozycję ciała. Możliwe jest ułożenie na boku, która ma przypominać zrobienie przez chorego kociego grzbietu. Innymi słowy poleca się, aby chory przygiął głowę do klatki piersiowej, z kolei nogi przyciągnął do brzucha. Takie ułożenie ma na celu zwiększyć odległość pomiędzy wyrostkami kolczastymi kręgów lędźwiowych.

Druga pozycja to pozycja siedząca, także z przygięciem głowy do klatki piersiowej. Następnie lekarz anestezjolog musi znaleźć miejsce, gdzie będzie się wkuwał igłą. Jest ono ściśle określone. Wyznacza się linię łączącą górne brzegi kolców biodrowych. Linia ta przecina kręgosłup na wysokości przestrzeni międzykręgowej pomiędzy 4 a 5 kręgiem lędźwiowym. Miejsce to musi być dokładnie zdezynfekowane. Podaje się środek znieczulający miejscowo, później przechodzi się do kluczowego momentu.

Używając specjalnej igły rdzeniowej, anestezjolog musi dostać się do przestrzeni podpajęczynówkowej. Wymaga to opanowania techniki wykonania tej punkcji i doświadczenia. Aby upewnić się, czy rzeczywiście igła znajduje się we właściwym miejscu, usuwa się jej mandryn i wyciekająca kropla płynu mózgowo-rdzeniowego stanowi potwierdzenie, że wszystko jest w porządku. Wówczas podaje się środek znieczulający.

W zasadzie już w momencie jego wstrzykiwania pojawia się znieczulenie, ale często na początek jego działania należy poczekać kilka minut. Pacjent po podaniu anestetyku musi być ułożony w takiej pozycji, jaką zaleci lekarz, aby doszło do dobrego rozprzestrzenienia się środka znieczulającego. Zwykle pacjenci odczuwają początkowo mrowienie w nogach, stają się one cieplejsze, a czasem pojawia się uczucie ich ciężkości. Aby osiągnąć całkowite znieczulenie, należy poczekać kilkanaście minut. Przed rozpoczęciem zabiegu anestezjolog zawsze sprawdza zniesienie ruchomości i czucia w danych obszarach.

Znieczulenie podpajęczynówkowe uważane jest za bezpieczne. Zawsze istnieje jednak pewne ryzyko pojawienia się powikłań, choć zdarzają się one rzadko. Najczęstsze z nich to obniżenie się ciśnienia tętniczego u pacjenta, które następuje dość szybko po podaniu leków. Niektóre osoby mogą zgłaszać nudności i wymioty. Zdarza się obniżenie temperatury ciała. Możliwe jest pojawienie się tzw. popunkcyjnych bólów głowy i bólów pleców. Sporadycznie powikłania wiążą się z uszkodzeniami neurologicznymi.

Istnieje lista przeciwwskazań do wykonania znieczulenia podpajęczynówkowego, które muszę być bezwzględnie respektowane. Należą do nich zaburzenia krzepnięcia krwi zdiagnozowane u chorego. Nie przeprowadza się tego rodzaju znieczulenia u osób, u których rozwinęła się sepsa. Wykonanie tego znieczulenia eliminują stany hipowolemii oraz wstrząsu. Jeśli u chorego stwierdzane są zaburzenia neurologiczne, a szczególnie w sytuacjach, gdy nie została postawiona jeszcze ostateczna diagnoza, także unika się znieczulenia podpajęczynówkowego. Gdy pacjent leczy się z powodu niektórych chorób układu krążenia, np. ciężkiego nadciśnienia tętniczego, ciężkiej wady wrodzonej serca, miażdżycy naczyń mózgowych itp., także unika się tego typu znieczulenia. Trzeba pamiętać, że gdy chory nie wyrazi zgody na zastosowanie u niego tego znieczulenia, nie można go przeprowadzić.

O tym, czy pacjent może być zakwalifikowany do znieczulenia podpajęczynówkowego, decyduje lekarz anestezjolog. Uwzględnia się przede wszystkim stan ogólny pacjenta. Następnie ważne jest, jak długo, oczywiście orientacyjnie, będzie trwał zabieg operacyjny. Nie stosuje się tego typu znieczuleń przy krótkotrwałych, kilkunastominutowych zabiegach oraz przy bardzo długich operacjach, które trwają dłużej niż 3 godziny. Zasadność znieczulenia podpajęczynówkowego związana jest również z miejscem, w którego obrębie przeprowadzany będzie zabieg. Najczęściej ten rodzaj znieczulenia stosuje się przy operacjach, które dotyczą, bardzo ogólnie mówiąc, rejonów ciała poniżej pępka.

Do operacji, które często wykonywane są przy zastosowaniu tego znieczulenia, zaliczamy: zabiegi urologiczne takie jak przezcewkowa resekcja prostaty, operacje ortopedyczne na stawie biodrowym. Ponadto znieczulenie podpajęczynówkowe może być zastosowane jako metoda walki z bólem porodowym przy porodzie drogami natury, w zabiegach ortopedycznych kolana, stopy, a także tych dotyczących uda i podudzia. Czasami stosuje się je do zabiegów, które prowadzone są w rejonie krocza.

Do wykonania znieczulenia podpajęczynówkowego wykorzystuje się anestetyki, które podaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej. Wywołują one przerwanie przewodzenia bodźców nerwowych zarówno czuciowych, jak i ruchowych. Leki wpływają szczególnie na struktury zwane korzeniami przednimi i tylnymi nerwów rdzeniowych. Taka blokada pojawia się stopniowo, a całkowite znieczulenie następuje średnio po kilkunastu minutach od podania środków anestetycznych.

Zaintubowaniem chorych zajmują się przede wszystkim lekarze anestezjolodzy, aczkolwiek jest to działanie, które każdy lekarz powinien opanować i umieć wykonać. Oczywiście najczęściej intubuje się pacjentów, którzy poddawani są zabiegom operacyjnym. Zawsze wykonuje się intubację, gdy nie można prowadzić znieczulenia z użyciem maski. Wskazanie do zaintubowania stanowią operacje, podczas których konieczne jest wentylowanie mechaniczne pacjenta.

Niektóre zabiegi operacyjne przebiegają po całkowitym farmakologicznym zniesieniu napięcia mięśniowego u chorego. W takich przypadkach intubacja jest również niezbędna. Podobnie, jeśli podczas operacji pacjent musi przyjmować specjalną pozycję, np. musi leżeć na brzuchu. Z uwagi na to, że rurka intubacyjna zapewnia utrzymanie prawidłowej drożności dróg oddechowych, wszelkie zabiegi operacyjne wykonywane na narządach wchodzących w skład układu oddechowego muszą być poprzedzone zaintubowaniem chorego.

Warto także wiedzieć, że rurka intubacyjna chroni pacjenta przed zachłyśnięciem się. Stanowi ona duże udogodnienie, gdy istnieje potrzeba odsysania wydzieliny z dróg oddechowych.

Poza zabiegami operacyjnymi intubację dość często przeprowadza się u pacjentów przebywających na oddziałach intensywnej terapii. Chodzi o to, że w przypadku rozwinięcia się ostrej niewydolności oddechowej, umieszczenie rurki intubacyjnej w tchawicy umożliwia prowadzenie wentylacji mechanicznej.

Co potrzebne jest do zaintubowania pacjenta?

Lekarz musi być zaopatrzony w laryngoskop z łyżką oraz w rurkę dotchawiczą. Aktualnie przeważają w użyciu laryngoskopy z łyżką zakrzywioną. Tą łyżką lekarz uciska tkanki miękkie dna jamy ustnej, a język przesuwa na bok. Dzięki takiemu manewrowi dobrze uwidacznia się krtań pacjenta. Oczywiście występują różne rozmiary rurek, które dostosowuje się do wieku i płci pacjenta. Kiedyś stosowano łyżki proste. Teraz najczęściej stosuje się te wygięte, ponieważ okazało się, że używając ich istnieje mniejsze ryzyko uszkodzenia zębów. Nie można przy jej pomocy doprowadzić do uciśnięcia nagłośni. Ponadto, stosując łyżkę zagiętą w jamie ustnej, robi się więcej miejsca, które jest niezbędne do wprowadzenia rurki intubacyjnej.

Takie rurki są miękkie, dopasowują się do kształtów anatomicznych i nie wywołują uszkodzeń tchawicy. Zadaniem lekarza anestezjologa jest także prawidłowe dobranie rozmiaru rurki. Zawsze po założeniu rurki intubacyjnej istnieje obowiązek osłuchania pól płucnych. Trzeba także osłuchać okolicę żołądka, ponieważ zdarza się, że rurka zamiast w tchawicy znajdzie się w przełyku.

Za co odpowiada móżdżek?

Ten element mózgu odpowiedzialny jest za czuwanie nad utrzymaniem równowagi w przestrzeni, w której człowiek się znajduje. Wpływa także na ruchy gałek ocznych. Dzięki temu człowiek wie, w jakim ułożeniu znajdują się jego ciało względem otoczenia. Co więcej, nawet z zamkniętymi oczami jesteśmy w stanie powiedzieć, jakie położenie względem siebie ma nasz tułów, kończyny, głowa itp. Móżdżek odpowiedzialny jest za koordynowanie, nadzorowanie wszystkich ruchów, które wykonuje człowiek. Zapewnia on płynność wykonywania ruchów oraz to, że człowiek wykonuje ruchy pewnie.

Móżdżek wpływa też na to, że ruchy stają się precyzyjne. Można powiedzieć, że móżdżek przechowuje informacje o różnego rodzaju ruchach i czuwa, aby przebiegały one prawidłowo. Jego rola w funkcjonowaniu organizmu człowieka związana jest także z utrzymywaniem napięcia mięśniowego.

Połączenia z wieloma strukturami układu nerwowego oraz rola koordynacyjna, którą pełni móżdżek, sprawiają, że w przypadku, gdy dojdzie do jego uszkodzenia, chory może mieć różnorakie objawy, które świadczą i przemawiają za patologią toczącą się w móżdżku. Mogą to być chociażby różne wady ośrodkowego układu nerwowego, guzy zlokalizowane w pobliżu lub w samym móżdżku. Ponadto, do uszkodzenia móżdżku dojść może w konsekwencji udaru niedokrwiennego bądź też w przebiegu stwardnienia rozsianego.

Mimo różnorodności przyczyn, objawy kliniczne świadczące o uszkodzeniu móżdżku są dość charakterystyczne. Pierwszą ważną informacją jest fakt, iż symptomy pojawiają się po tej samej stronie, której dotyczą uszkodzenia. Typowa jest ataksja, czyli niezborność. Polega ona na tym, ze ruchy wykonywane przez chorego są niezgrabne, nie udaje się wykonać ruchów np. naprzemiennego szybkiego odwracania rąk raz stroną grzbietową, a raz dłoniową, co nazywa się adiadachokinezą.

Pacjenci mają trudności w chodzeniu, ponieważ upośledzona jest ich równowaga. Czasami stwierdza się zaburzenia zwane dysmetrią. Sprawdza się je, np. kładąc na stoliku przed chorym długopis. Prosi się, aby pacjent wziął go do ręki, chory natomiast jakby nie może „trafić” dobrze w przedmiot: albo sięga za blisko niego, albo za daleko, zatem nie ma właściwej miary w wykonywaniu ruchów. Mogą pojawić się drżenia zamiarowe, czyli drżenia mięśni przy wykonywaniu ruchów, np. przy sięganiu po wspomniany długopis. Można zaobserwować, że napięcie mięśniowe u takich chorych jest zwykle obniżone.

Czasami dołączają się zaburzenia związane z mową. Pacjent mówi powoli, ma się wrażenie, że mówi tak, jakby sylabizował. Określa się taką mowę skandowaną. Nie zawsze, ale istnieje możliwość pojawienia się oczopląsu. Z uwagi na to, że chory ma zaburzenia równowagi, chodzi w sposób niepewny. Dosyć szeroko rozstawia nogi, ponieważ w ten sposób czuje się pewniej. Zdarza się, że w trakcie chodzenia pada na ziemię. W trakcie, gdy chory chodzi, można zauważyć również, że jego ciało nie przybiera prawidłowego wyglądu. Bywa, że tułów jest jakby wysunięty do tyłu i pozostaje w tyle w stosunku do innych części ciała.

Przyczyny wystąpienia wodogłowia są bardzo różne. Mogą być one związane z zaburzeniami rozwojowymi, które utrudniają lub uniemożliwiają prawidłowe krążenie płynu. Znane są także stany, gdy w przebiegu rozwoju dziecka nie wykształca się struktura zwana wodociągiem mózgu. Wodogłowie może się także wytwarzać wskutek różnego rodzaju zmian pozapalnych, w trakcie trwania toksoplazmozy ośrodkowego układu nerwowego. Wszelkie guzy mózgu, które są zlokalizowane w pobliżu trzeciej i czwartej komory mózgu, mogą ją uciskać i doprowadzać do wodogłowia.

Wodogłowie objawia się dość charakterystycznie, zwłaszcza u dzieci. Uwagę zwraca powiększenie główki małych pacjentów, które daje się zaobserwować niekiedy gołym okiem, a na pewno wykrywa się taką nieprawidłowość mierząc obwód główki dziecka. Ponadto są uwypuklone ciemiączka, poszerzone żyły głowy. Lekarze obserwują oczy dzieci pod kątem występowania objawu zachodzącego słońca. U dorosłych symptomy wodogłowia związane są z narastaniem ciśnienia śródczaszkowego. Zgłaszają oni zatem nasilające się i rozpierające bóle głowy, chlustające wymioty bez nudności, które pojawiają się rano, zaburzenia widzenia, węchu. Często pacjenci mają zwolnioną akcję serca.

W jaki sposób leczy się wodogłowie?

Sama istota leczenia opiera się na tym, że chcemy osiągnąć stan, gdy płyn mózgowo-rdzeniowy będzie specjalnym układem przepływał z układu komorowego mózgu do innej części ciała. Aktualnie najczęściej odprowadza się go do jamy otrzewnowej, ewentualnie do przedsionka serca. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego, dzięki któremu będzie możliwe umiejscowienie specjalnego układu zastawkowego. Jeden dren, nazwany drenem ośrodkowym, musi znaleźć się w układzie komorowym mózgu. Drugi dren powinien być umiejscowiony np. w jamie otrzewnowej. Za małżowiną uszną zwykle zakłada się zastawkę. Wyróżnia się różne typy zastawek, a ich dobór uzależniony jest od stanu klinicznego pacjenta, zaburzeń u niego występujących.

Cały układ znajduje się pod skórą pacjenta, zatem nie ma ani jednego elementu, który zlokalizowany byłby na skórze. Elementy całego drenującego układu są wykonane z tworzyw sztucznych. Ze względu na charakter operacji zazwyczaj jest ona przeprowadzana przez lekarza neurochirurga. Pacjent musi zostać do niej odpowiednio przygotowany w ośrodku, w którym będzie ona wykonywana. Po operacji przez około tydzień będzie musiał pozostawać w szpitalu, ale oczywiście czas hospitalizacji może być bardzo różny.

Postęp medycyny sprawia, że wykorzystywane są do zabiegów metody endoskopowe. Jeśli wodogłowie zostanie rozpoznane jeszcze w życiu płodowym, wówczas niekiedy operacje implantacji zastawki przeprowadza się jeszcze przed porodem.

Chorobą Heinego-Medina wywołuje wirus zaliczany do enterowirusów. Jego rezerwuarem jest człowiek, natomiast do zakażenia dochodzi na drodze pokarmowej. Cierpieli z jej powodu ludzie w różnym wieku, ale w większości były to dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Wirus namnażał się w układzie chłonnym, pokarmowym, aby później dostać się do krwi, a po około 10 dniach do układu nerwowego. Wirus polio doprowadzał do poważnego uszkodzenia oraz zniszczenia komórek, które znajdowały się w rogach przednich rdzenia kręgowego, a także uszkadzał komórki jąder ruchowych pnia mózgu.

Okres wylęgania się wahał się od 3 dni do nawet miesiąca czasu. Wyróżniało się cztery postaci zakażenia. Najwięcej, bo aż około 90% przypadków zachorowań, przebiegało zupełnie bezobjawowo jako nieme klinicznie. Kilka procent zachorowań stanowiły postaci poronne, zwane czasami „mniejszą chorobą”. W zasadzie objawy tej postaci były bardzo niespecyficzne. Mogła ona przypominać objawy infekcji toczącej się w górnych drogach oddechowych. Czasem dołączały się dolegliwości dyspeptyczne, nudności, utrata apetytu, bóle stawów i ogólne pogorszenie samopoczucia. Symptomy te zazwyczaj samoistnie znikały po kilku dniach. Trzecia postać nosiła nazwę oponowej lub nieporażennej.

Rozpoczynała się ona niecharakterystycznymi objawami prodromalnymi, takimi jak osłabienie, pogorszenie samopoczucia, apatia, bóle stawowe. Później dziecko zwykle wysoko gorączkowało, skarżyło się na bóle mięśniowe. Czasami mogły się dołączać objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a w badaniu lekarskim tzw. objawy oponowe były dodatnie.

Najgroźniejsza postać polio to postać porażenna. Dochodziło do nich zwykle po około tygodniu od wystąpienia pierwszych syndromów. Zmiany postępowały stosunkowo szybko, dochodziło do bolesnych skurczów mięśni, później do przykurczów i zniekształceń. Takie deformacji obejmowały zazwyczaj mięśnie wchodzące w skład kończyn dolnych, rzadziej kończyn górnych. Zmiany były w różnym stopniu nasilone, począwszy od lekkich niedowładów, a skończywszy na całkowitym porażeniu mięśni. Porażenia nie były symetryczne. Dało się stwierdzić osłabienie napięcia mięśni oraz ich siły, a także zniesienie odruchów głębokich. Obok opisanego typu rdzeniowego spotkano również typ opuszkowy. Wówczas porażenia dotyczyły mięśni twarzy, gardła, podniebienia.

Obecnie w Polsce szczepienia są obowiązkowe, znajdują się one w kalendarzu szczepień. Pierwsza dawka podawana jest dziecku w 3-4 miesiącu życia podskórnie lub domięśniowo. Używana jest szczepionka inaktywowana IPV poliwalentna. Drugą dawkę podaje się w 5-6 miesiącu życia dziecka, a trzecią w 16-18 miesiącu jego życia. Natomiast w 6 roku życia podaje się doustnie szczepionkę OPV poliwalentną.

Powszechnie znane jest powiedzenie, że natura nie lubi pustki i braku równowagi. Czasami u chorych dochodzi do zaniku istoty białej mózgu, a zatem w konsekwencji tego stanu zmniejsza się objętość mózgu. Takie stany mają miejsce dość rzadko, chociażby na skutek bardzo ciężkich urazów lub w przebiegu porażenia postępującego. Do różnie nasilonych zaników istoty białej dochodzi u osób w bardzo podeszłym wieku. Wówczas organizm chcąc niejako utrzymać równowagę, produkuje więcej płynu mózgowo-rdzeniowego. Takie wodogłowie określa się czasami jako wyrównawcze. Lekarze nazywają je także wtórnym, aby zwrócić uwagę na to, że powstało ono wskutek toczącej się pierwotnie innej patologii.

Znacznie częściej występuje wodogłowie, któremu towarzyszy podwyższone ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego. Tłumacząc mechanizmy jego powstawania, trzeba powiedzieć, że może ono wynikać – po pierwsze – z utrudnień w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Po drugie – wskutek różnych patologicznych procesów dochodzić może do utrudnionego wchłaniania tego płynu.

Przyczyny wystąpienia tych nieprawidłowości są bardzo różne. Mogą być one związane z wadami wrodzonymi czy też zaburzeniami rozwojowymi. Takie podłoże może mieć zamknięcie wodociągu mózgu, wadą rozwojową jest zespół Arnolda-Chiariego. Spotkać się można także z wrodzonym zamknięciem otworów komory IV mózgu, co uniemożliwia właściwe krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego czy obecnością w mózgu struktur takich jak guzy np. nowotworowe, które mogą uciskać na okolicę komory III lub IV mózgu; wówczas w sposób mechaniczny uniemożliwiają prawidłowy przepływ płynu. Czasem powodem wodogłowia są zrosty wytworzone na skutek przebytego zapalenia.

Jeśli chodzi o symptomy, które przemawiać mogą za wodogłowiem, trzeba zwrócić uwagę, że inne są one u dzieci, a inne u dorosłych. Podczas pierwszego roku życia dziecka na wizytach kontrolnych u pediatry ważnym elementem badania jest zmierzenie i podanie różnych wymiarów dziecka. Określa się także obwód główki. W przypadku wodogłowia obwód główki lokuje się powyżej od górnej granicy normy dla danego wieku dziecka, a w samym oglądzie widać, że główka dziecka jest powiększona. Szczególną uwagę zwraca się na ciemiączka, które w przypadku wodogłowia są uwypuklone i napięte. Ocenia się również, czy widoczne są poszerzone żyły głowy. Lekarze badając opukowo główkę dziecka, przysłuchują się, czy nie ma typowego dla wodogłowia odgłosu pękniętego garnka. Dokładnie oglądają także oczy dziecka, zwłaszcza przy poruszaniu nimi w górę i w dół, aby potwierdzić lub wykluczyć objaw zachodzącego słońca. Polega on na tym, iż przy tych ruchach widoczna jest górna część twardówki.

Dorośli odczuwają zwykle poranne bóle głowy o charakterze rozpierającym, rano mogą mieć chlustające wymioty. Pojawiać się mogą zaburzenia węchu, zaburzenia widzenia. Ich tętno jest zazwyczaj wolniejsze niż normalnie.

Odbywa się to na drodze korowo-rdzeniowej. Droga ta rozpoczyna się w obrębie pola ruchowego kory mózgowej. Okazało się, że drażnienie elektryczne tego miejsca powoduje wystąpienie ruchu po przeciwnej stronie ciała. Następnie droga ta wiedzie przez konary mózgu, most, pień mózgu, gdzie dochodzi do odłączania się włókien do ośrodków skojarzonego spojrzenia oraz do jąder ruchowych nerwów czaszkowych. Dalej droga ta wiedzie do miejsca, gdzie rdzeń przedłużony łączy się z rdzeniem kręgowym. Tu dochodzi do tzw. krzyżowania się włókien. Aż 80% włókien nerwowych przechodzi na stronę przeciwną, tworzy sznury boczne rdzenia kręgowego. Nazywa się to drogą piramidową boczną. Pozostałe 20% włókien nie ulega skrzyżowaniu i biegnie w obrębie sznura przedniego rdzenia kręgowego, dlatego określa się je jako drogę piramidową przednią.

Dzięki drodze korowo-rdzeniowej, zwanej inaczej drogą piramidową, w sposób bardzo szybki i bezpośredni impulsy są przekazywane z kory mózgowej do rdzenia kręgowego. Warto jeszcze wyjaśnić, że na drogę piramidową składają się dwa neurony – ośrodkowy oraz obwodowy. Ośrodkowy to komórka nerwowa, która lokalizuje się w korze mózgowej w polu ruchowym, a jej wypustka biegnie aż do rdzenia kręgowego. Natomiast neuron obwodowy bierze swój początek z rdzenia kręgowego, ciało komórki leży w rogu przednim rdzenia kręgowego, natomiast wypustki tych komórek opuszczają rdzeń kręgowy korzeniami przednimi i docierają do mięśni poprzecznie prążkowanych naszego ciała, które unerwiają.

Jak objawiają się uszkodzenia drogi piramidowej?

Patologiczne zmiany występujące u danego chorego zależą od tego, który neuron – ośrodkowy czy obwodowy – został uszkodzony. W przypadku uszkodzenia neuronu ruchowego ośrodkowego dochodzi do niedowładów lub porażenia mięśni. Chory ma zatem ograniczoną możliwość wykonywania ruchów, bądź nie może ich wykonywać. Częściej spotyka się niedowłady o charakterze rozlanym. Lekarze neurolodzy podczas badania fizykalnego stwierdzają u takich pacjentów obecność objawu Babińskiego, a także okazuje się, iż odruchy badane u chorego są wzmożone. O uszkodzeniu neuronu ośrodkowego świadczy też wzrost napięcia mięśniowego. Czasem obserwowane są u chorych współruchy, które w sposób mimowolny dołączają się do ruchów dowolnych wykonywanych przez pacjenta.

Inaczej przedstawia się zespół objawów wywołanych uszkodzeniem neuronu obwodowego ruchowego tej drogi. Wówczas występują niedowłady mięśni, ale są one już ściśle ograniczone. Udaje się zaobserwować zaniki tych mięśni. Napięcie mięśniowe jest albo prawidłowe, albo zmniejszone, mówi się wtedy o wiotkości. Badane przez lekarza neurologa odruchy głębokie są obniżone lub zniesione. Nie obserwuje się objawu Babińskiego.

Charakterystycznie symptomy, jakie występują nagle u chorego, utrzymują się zawsze krócej niż 24 godziny. Doba czasu jest pewną granicą umowną. Kiedy objawy utrzymują się dłużej niż dobę, mówi się już o udarze niedokrwiennym mózgu. W przebiegu przejściowych ataków ischemicznych objawy trwają najczęściej od kilku minut do kilku godzin. Bardzo ważna informacja wiąże się z faktem, iż objawy ustępują całkowicie i nie pozostawiają u pacjentów żadnych deficytów.

Czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia przemijającego niedokrwienia mózgu, wydają się być zbliżone do tych, które predysponują do udaru niedokrwiennego mózgu. Niewątpliwie są to współistniejące u danej osoby choroby układu krążenia takie jak nadciśnienie tętnicze, migotanie przedsionków. Choroba cywilizacyjna, jaką jest cukrzyca, również nie wpływa korzystnie. Ponadto wymienić należy tu osoby, które nie podejmują aktywności fizycznej, mają zaburzenia gospodarki lipidowej, często związane z niewłaściwą, zbyt tłustą dietą, palaczy tytoniu i osoby nadużywające alkoholu jako te, u których ryzyko pojawienia się symptomów przemijającego niedokrwienia mózgu jest większe.

Przejściowe ataki ischemiczne mogą być następstwem nagłego spadku ciśnienia tętniczego. Wywoływać je mogą drobne zatory zlokalizowane w naczyniach mózgowych. Oczywiście ich pojawienie się w wielu przypadkach związane jest z współistniejącą miażdżycą. Warto sprawdzić, czy u pacjenta nie ma zwężenia zastawki dwudzielnej serca.

Objawy przemijającego niedokrwienia mózgu związane są z tym, w obrębie jakiego obszaru doszło do niedokrwienia. Chyba najbardziej typowo dochodzi do zmian niedokrwiennych w obszarze unaczynionym przez tętnicę szyjną wewnętrzną. Wówczas chorzy nagle, niespodziewanie tracą wzrok w jednym oku, co po kilku minutach samoistnie ustępuje. Czasem może dojść do pojawienia się niedowładu po przeciwnej stronie ciała lub zaburzeń czucia. Pacjenci mogą mieć w trakcie ataku nieco przymgloną świadomość.

Gdy przejściowe niedokrwienie obejmie obszar unaczynienia układu kręgowo-podstawnego, chorzy zwykle doznają zawrotów głowy. Dołączać mogą się również zaburzenia widzenia, które ustępują. Zdarza się, że pacjenci mają zaburzone czucie na twarzy, problemy z artykulacją, nagle opada im powieka. Sporadycznie spotyka się przypadki, gdy niedokrwienie obejmuje część pnia mózgu, wtedy chorzy po prostu nagle upadają na ziemię.

Wszystkie te elementy w warunkach fizjologicznych zajmują stałą, ściśle określoną objętość. Sytuacje, które doprowadzają do zwiększenia objętości chociażby jednego z tych powyżej wymienionych elementów lub pojawienie się np. guza, sprawiają, że ciśnienie śródczaszkowe wzrasta, a pacjent – wraz z jego narastaniem – odczuwa dolegliwości.

Pierwsza grupa przyczyn, która może spowodować podwyższenie ciśnienia śródczaszkowego, to wszelkie nieprawidłowe struktury, które mogą wystąpić w mózgu. Wiemy już, że należą do nich guzy mózgu. Niektóre stany zapalne mogą niestety skończyć się utworzeniem w obrębie mózgu ropnia. Wymieniając nieprawidłowe struktury, które podnoszą ciśnienie wewnątrz czaszki, nie można pominąć krwiaków, zarówno podtwardówkowych, jak i nadtwardówkowych, które powstają najczęściej w konsekwencji różnego rodzaju urazów głowy.

Choć najłatwiej jest wyobrazić sobie osobną nieprawidłową strukturę w mózgu, która podnosi ciśnienie śródczaszkowe, nie zawsze tak jest. Czasami dochodzi do tzw. obrzęku mózgu, w wyniku którego mózg zwiększa swoją objętość. Podobnie dziać się może w przebiegu zapalenia mózgu.

Druga grupa powodów związanych ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego skupia się wokół zwiększonego ciśnienia żylnego, które pojawia się w naczyniach żylnych opony miękkiej oraz w zatokach żylnych. W grę wchodzą tu patologie związane z układem krążenia. Najczęstszą nieprawidłowością jest zakrzepica zatoki strzałkowej. Możliwe jest również wystąpienie niedrożności żyły głównej górnej.

Wreszcie ostatnia grupa przyczyn podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego wiąże się z zaburzeniami przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego bądź też z zachwianiem równowagi pomiędzy wytwarzaniem płynu a jego wchłanianiem.

W jaki sposób objawiać się może wzmożone ciśnienie śródczaszkowe?

Najczęściej chorym zaczyna doskwierać ból głowy. Określają oni taki ból, jakby „coś rozsadzało im głowę”. Typowo najbardziej intensywny i nasilony jest w godzinach porannych. Również rano nagle, bez innych objawów dyspeptycznych, bez poprzedzających nudności pojawiają się wymioty. Mają one charakter wymiotów chlustających. U niektórych pacjentów dochodzi do zaburzeń widzenia, widzą jakby przez mgłę. Możliwa jest także napadowa, przemijająca utrata widzenia w jednym oku. Jeśli tacy pacjenci zgłoszą się do lekarza, konieczne jest wykonanie badania dna oka, które zwykle wnosi wiele informacji i jest bardzo przydatne w rozpoznawaniu zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego. Dość charakterystycznie – chorzy z podwyższonym ciśnieniem śródczaszkowym mają zwolnioną akcję serca. Rzadziej spotyka się u nich jako pierwsze objawy napady padaczkowe, niedowłady np. nerwu odwodzącego czy zaburzenia świadomości.

Po stwierdzeniu przyczyny zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego i znalezieniu jego przyczyny konieczne jest szybkie, skuteczne i specjalistyczne leczenie, które ma nie dopuścić do zagrażających życiu wgłębień mózgu.