Umowa użyczenia charakteryzuje się tym, że użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu w użyczenie na bezpłatne używanie rzeczy użyczonej przez czas użyczenia (art. 710 k.c.). Użyczający nie musi być właścicielem rzeczy, wystarczy taki tytuł do rzeczy, aby mógł ją oddać biorącemu w użyczenie – np. umowa najmu, która pozwala na użyczenie wynajmowanego lokalu. Do zawarcia umowy użyczenia nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy, może być ona zawarta również w sposób dorozumiany czy ustnie. Umowa użyczenia, motywowana jest najczęściej bezinteresownością i chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim, ma na celu przysporzenie przez użyczającego korzyści osobie, która na mocy umowy użyczenia bezpłatnie może korzystać z rzeczy użyczającego.

Umowa użyczenia nie jest umową wzajemną (przypomina nieco darowiznę) – należy podkreślić, że świadczeniu użyczającego nie odpowiada świadczenie biorącego, bowiem nie jest on zobowiązany do żadnych świadczeń – nie płaci za możliwość korzystania z użyczonej rzeczy.1 Na biorącym ciążą jednak pewne obowiązki – nie płaci on co prawda za korzystanie z rzeczy, lecz zobowiązany jest ponosić zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej, np. koszt paliwa użyczonego samochodu, koszt zużytych mediów oraz czynszu w użyczonym lokalu. Ponadto, zgodnie z art. 714 k.c. biorący rzecz do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie tej rzeczy, jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy.

Istotą umowy przedwstępnej jest zagwarantowanie stronom, że w przyszłości zostanie zawarta umowa przyrzeczona (definitywna, ostateczna). Umowa przedwstępna zawiera zobowiązanie stron do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, której główne (istotne) postanowienia powinny zostać już wskazane w umowie przedwstępnej. Kolejnym bardzo ważnym elementem jest zakreślenie terminu dla stron, w którym mogą one żądać zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli strony (z różnych powodów) nie oznaczą w umowie przedwstępnej terminu dla zawarcia umowy przyrzeczonej zgodnie z postanowieniami kodeksu cywilnego – powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jednakże, jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Kodeks cywilny nie wymaga dla zawarcia umowy przedwstępnej żadnej szczególnej formy. Jednakże w niektórych przypadkach kwestia formy zawarcia umowy przedwstępnej ma znaczenie dla skutecznego żądania zawarcia pomiędzy stronami umowy przyrzeczonej. Może bowiem zdarzyć się sytuacja, gdy strona, która w umowie przedwstępnej zobowiązała się przenieść własność nieruchomości – uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej. Wówczas w przypadku, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. Wynika stąd jasno, że umowa przedwstępna dotycząca nieruchomości zawarta w formie pisemnej jest ważna, lecz strona nie może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej. Inaczej jest w sytuacji, gdy umowa przedwstępna dotycząca nieuchronności została zawarta w formie właściwej dla umowy przyrzeczonej – w formie aktu notarialnego.

Powyższe uwagi mają znaczenie zwłaszcza w kontekście zawarcia umowy przedwstępnej z deweloperem. Ustawa o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego i domu jednorodzinnego z 16 września 2011 r. (zwana potocznie: ustawą deweloperską) nie zakłada zachowania dla umowy przedwstępnej formy aktu notarialnego, stąd też w tym zakresie to kupujący powinien wykazać się czujnością.

Umowa najmu lokalu użytkowego w postaci najbardziej skomplikowanej występuje we wszelkiego rodzaju galeriach oraz centrach handlowych – umowa zwana „umową najmu” powstaje jeszcze przed powstaniem obiektu handlowego, w chwili – gdy przedmiot najmu jeszcze nie powstał. Zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa, jeżeli w umowie mieszanej wyraźnie przeważa pewien rodzaj świadczenia, a jedynie świadczenia uboczne mają inny charakter, wówczas za trafne uznaje się zastosowanie przepisów dotyczących umowy nazwanej głównego typu – zatem umowy najmu. Niejednokrotnie umowa najmu lokalu użytkowego w galerii handlowej ma kilkadziesiąt stron, znaczną listę załączników oraz dodatkowo – wymaga akceptacji regulaminu obiektu handlowego.

Umowy te cechują postanowienia o zrzeczeniu się roszczeń z tytułu dokonanych na przedmiot najmu nakładów (najemca nie może żądać zapłaty sumy odpowiadającej wartości dokonanych nakładów na lokal użytkowy) oraz ograniczają możliwość rozwiązania takiej umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia przez najemcę. Prawa najemcy do rozwiązania umowy najmu są niezwykle ograniczone i sprowadzają się z reguły wyłącznie do sytuacji wystąpienia wad ukrytych lokalu, w dodatku takich, które uniemożliwiają korzystanie z lokalu i które nie zostały usunięte przez wynajmującego w terminie wskazanym w umowie. Należy wskazać, że w świetle przepisów prawa umowa najmu lokalu użytkowego zawarta na czas oznaczony – nie może być wypowiedziana z zachowaniem okresu wypowiedzenia bez ważnej, wskazanej w umowie przyczyny – która dopuszcza skorzystanie z możliwości rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia. Strony nie mogą więc skutecznie postanowić, że umowa taka może zostać rozwiązana za wypowiedzeniem przed upływem okresu, na jaki została zawarta. Postanowienie takie z mocy art. 58 k.c. byłoby nieważne. Swoboda umów została w tym zakresie całkowicie wyłączona. Umowa najmu lokalu użytkowego zawarta na czas oznaczony dłuższy nić 1 rok powinna być zawarta w formie pisemnej – brak formy pisemnej powoduje uznanie umowy za zawartą na czas nieoznaczony.

Definicja wolontariusza została zawarta w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wolontariuszem, w myśl wskazanej ustawy, jest osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na rzecz określonych organizacji pozarządowych, organizacji międzynarodowych w zakresie ich działalności statutowej (w szczególności w zakresie pożytku publicznego), organów administracji publicznej, jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej. Świadczenie pomocy na rzecz wskazanych organizacji czy organów administracji przez wolontariusza nie może mieć związku z działalnością gospodarczą, prowadzoną przez wskazane podmioty.

Warunkiem zostania wolontariuszem jest posiadanie kwalifikacji i spełnianie wymagań odpowiednich do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów. Stosunek łączący podmioty i organizacje pożytku publicznego (zwanych: „korzystającymi”) z wolontariuszem opiera się na porozumieniu, które musi zawierać postanowienia dotyczące możliwości jego rozwiązania. Zgodnie z art. 44 ust. 4 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,  w wypadku, gdy świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni, porozumienie, o którym mowa powyżej, powinno być sporządzone na piśmie. Do wykładni treści takiego porozumienia (nazywanego także umową) stosuje się przepisy ustawy przywołanej powyżej, zaś w zakresie nieuregulowanym tą ustawą stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.

Umowa komisu należy do umów nazwanych, które zostały uregulowane w księdze III tytule XXIV Kodeksu cywilnego – poświęconego właśnie tej umowie. Zgodnie z definicją legalną, zwartą w art. 765 k.c.: przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym. Stronami umowy komisu są zatem Komitent i Komisant. Z treści przepisu wynika jednoznacznie, że Komisantem może być wyłącznie osoba prowadząca przedsiębiorstwo – działalność gospodarczą. Przepisy kodeksu cywilnego nie przewidują żadnej formy szczególnej dla zawarcia umowy komisu – z czego wynika, że umowa komisu może zostać zawarta w formie ustnej.

Inaczej: umowa wypożyczenia – jest w rzeczywistości umową najmu, do wykładni zawartych w niej postanowień i uzgodnień między stronami stosuje się zatem przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę najmu. Celem umowy wypożyczenia jest korzystanie z cudzej rzeczy (używanie jej przez czas oznaczony) w zamian za wynagrodzenie ustalone w umowie. Po zakończeniu umowy – rzecz wypożyczona zostaje zwrócona wypożyczającemu. Zwrócona rzecz powinna być wydana wypożyczającemu w stanie tzw. „niepogorszonym” – zatem za jej zniszczenie odpowiada wypożyczający. Normalne zużycie rzeczy wynikające z używania rzeczy nie obciąża wypożyczającego – gdy rzecz była użytkowana prawidłowo i zgodnie z przeznaczeniem (instrukcją). Umowy wypożyczenia dotyczą najczęściej samochodów czy sprzętu np. budowlanego (rusztowań, dźwigów, podestów itp.). Wówczas wypożyczający może (i zastrzega), że osoba korzystająca ze sprzętu czy pojazdu musi mieć przewidziane prawem uprawnienia. Zazwyczaj w chwili przekazania sprzętu do używania – jak i przy jej zwrocie wypożyczającemu sporządzany jest protokół zdawczo-odbiorczy stanowiący załącznik do umowy.

Wypożyczający urządzenie powinien używać je zgodnie z jego przeznaczeniem – najczęściej zgodnie z dostarczoną instrukcją użytkowania urządzenia. Ponadto, wypożyczający rzecz powinien liczyć się z tym, że będzie musiał podnosić poza wynagrodzeniem dla wypożyczającego koszty związane z korzystaniem z rzeczy – koszt paliwa, prądu itp. W umowie można zobowiązać wynajmującego (wypożyczającego) do ubezpieczenia sprzętu czy urządzeń stanowiących przedmiot umowy.

Ponadto, w umowie wypożyczenia istotne są postanowienia regulujące możliwość wypowiedzenia umowy bez zachowania okresów wypowiedzenia – w sytuacji zaistnienia tzw. „ważnych przyczyn”. Taką przyczyną może być wada wypożyczonej rzeczy, która uniemożliwia korzystanie z niej – lub na skutek nieprawidłowego użytkowania przez poprzedniego wypożyczającego wady ujawniły się w trakcie korzystania z rzeczy. Warto w takim wypadku (zwłaszcza w umowie wypożyczenia sprzętu i urządzeń budowlanych) zawrzeć postanowienia dotyczące dostarczenia w szybkim terminie przez wypożyczającego rzeczy lub urządzenia wolnego od wad lub określenie zasady naprawy takiej rzeczy.

Umowa barterowa, mimo że nieuregulowana wprost w przepisach kodeksu cywilnego, jest jednakże najstarszym typem umowy – charakterystycznym dla społeczeństw nie znających pieniądza. Najbardziej zbliżonym do barteru typem umowy wskazanym w kodeksie cywilnym jest umowa zamiany, która różni się tym od umowy sprzedaży, że zamiast zapłaty pojawia się obowiązek drugiej strony przeniesienia własności innej rzeczy lub prawa, usługi. Umowa barterowa zakłada ekwiwalentność świadczeń, lecz jednocześnie zakłada wymianę bezgotówkową, realizowaną w ten sposób, że strony uzgadniają wartość towarów lub usług i dążą do tego, żeby bilans był zerowy.

Wyjaśnienie istoty umowy barterowej (na tle interpretacji przepisów o umowie zamiany) można wskazać w Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 3 lutego 2011 r. (I SA/Sz 768/2010;LexPolonica nr 2589821) zgodnie z którym: „przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się do przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Przeniesienie posiadania rzeczy wymagane jest w warunkach określonych w art. 155 § 2 k.c. jedynie do osiągnięcia skutku rzeczowego (przeniesienie własności), a nie do ważności samej umowy zamiany. Umowa zamiany jest ważna z chwilą jej zawarcia, kiedy strony umowy złożyły zobowiązanie do dokonania przeniesienia własności rzeczy. Jest to umowa konsensualna, odpłatna, wzajemna, w której świadczenia obu stron mają charakter niepieniężny.”

Także dla umowy barterowej ustawa nie przewiduje żadnej szczególnej formy – w praktyce obrotu zawiera się jednakże umowę pisemną. Znaczenie umowy barterowej jest wbrew pozorom bardzo duże, gdyż najbardziej doniosłe gospodarczo umowy zamiany (umowy barterowe) realizowane są pomiędzy profesjonalnymi podmiotami – w zakresie handlu międzynarodowego.

Obowiązek wydania świadectwa pracy przez pracodawcę wynika wprost z Kodeksu pracy. Art. 97 § 1 Kodeksu pracy stanowi, że obowiązek wydania przez pracodawcę świadectwa pracy powstaje w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy, a zatem także w sytuacji, gdy pracownik nadal świadczy pracę dla tego samego pracodawcy –na podstawie umowy o pracę na okres próbny, umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas wykonania określonej pracy, uwzględniając zakończone okresy zatrudnienia na podstawie takich umów, zawartych w okresie 24 miesięcy, poczynając od zawarcia pierwszej z tych umów. Wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

Pracownik, który nie zgadza się z treścią świadectwa pracy – może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o jego sprostowanie. Nieuwzględnienie wniosku przez pracodawcę otwiera pracownikowi wstąpienie na drogę sądową z tym samym żądaniem. Szczegółowe wytyczne co do treści świadectwa pracy zostały wskazane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania.

Instytucja zaliczki nie została uregulowana wprost w kodeksie cywilnym, w przeciwieństwie do zadatku, który został wskazany w art. 394 Kodeksu cywilnego. Nie będę wypowiadała się w temacie różnicy pomiędzy zadatkiem, a zaliczką – ważnym jest, by w umowie zostało sprecyzowane jakie z tych świadczeń strony mają na myśli.

Zaliczka ma tę funkcję w umowach, że jej uiszczenie przez Stronę czynności prawnej na rzecz (do rąk) drugiej strony – zostanie w chwili jej wpłaty zaliczona na poczet przyszłych świadczeń pomiędzy stronami. Nie jest konieczne zatem regulowanie w umowie w sposób szczegółowy zakresu wpłacanej zaliczki – musi zostać wskazana jej wysokość, znajdować się klauzula  mówiąca o dokonanej wpłacie jako „zaliczce” oraz pokwitowanie przez stronę przyjmującą zaliczkę jej odbioru. Rzecz jasna głównie dla celów dowodowych.

Co dzieje się z zaliczką wskazaną w tak „skąpy” sposób w umowie? Otóż, skoro zaliczka ma zostać zaliczona na poczet przyszłego świadczenia przy spełnieniu umowy – kwota pozostała do zapłaty jest pomniejszona o wartość wpłaconej zaliczki. Jeśli zaś umowa nie dojdzie do skutku –  strona, która otrzymała zaliczkę, jest zobowiązana ją zwrócić w takiej wysokości, w jakiej ją otrzymała – bez konieczności zastrzegania obowiązku zwrotu w umowie. Zaliczka nie spełnia funkcji zabezpieczenia (niczym zadatek) wykonania zobowiązania, stanowi po prostu świadczenie strony – tyle, że spełnione w części.

Tytułem przykładu, gdy strona zobowiązana na podstawie umowy przedwstępnej nie zawarła umowy przyrzeczonej z przyczyny, za którą ponosi odpowiedzialność, a strona uprawniona nie może (art. 390 § 2 k.c.) lub nie chce dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, aktualizuje się sankcja odszkodowawcza: odpowiedzialność strony zobowiązanej w granicach tzw. ujemnego interesu umowy (art. 390 § 1 k.c.). Zatrzymanie w takim przypadku przez stronę uprawnioną otrzymanej zaliczki mogłoby wchodzić w grę jedynie w razie zastrzeżenia w umowie przedwstępnej stosownej klauzuli, o charakterze kary umownej lub wyraźnego wskazania, że wpłacona kwota to zadatek. W każdym innym wypadku kwota wypłaconych zaliczek powinna być uznana ze względu na nieosiągnięcie zamierzonego ich celu za świadczenie nienależne (zgodnie z art. 410 § 2 k.c.). Wówczas powinno ono zostać zwrócone w pełnym zakresie, bez możliwości ograniczenia jego wysokości. Jak wyjaśniono w literaturze przedmiotu (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004 r. I CK 129/2003 LexPolonica nr 2082440), mimo iż w tego rodzaju przypadkach świadczenie staje się nienależne dopiero z chwilą, w której ostatecznie okaże się, że zamierzony jego cel nie został osiągnięty, wzbogacony powinien się liczyć z obowiązkiem jego zwrotu już od chwili, w której je otrzymał. Ten, kto otrzymał zaliczkę, wie, że zobowiązanie, do którego wykonania ono zmierza, jeszcze nie powstało.

Umowę przelewu wierzytelności regulują przepisy art. 509 – 518 k.c. Przelew, uregulowany w art. 509 k.c., jako czynność prawna o skutkach rozporządzających jest jedynie sposobem przenoszenia wierzytelności. Różnice pomiędzy poszczególnymi postaciami przelewu zachodzą natomiast jedynie na płaszczyźnie zobowiązaniowej, czyli dotyczą umów zobowiązujących do dokonania cesji, podczas gdy sam przelew jest w każdym przypadku jednakowy i jako rozporządzenie zawsze wywiera takie same skutki. Zbywca rozporządza prawem na rzecz nabywcy, a przeniesienie wierzytelności ze zbywcy na nabywcę jest zasadniczym celem i skutkiem przelewu, niezależnie od innych celów. Cesja wierzytelności polega zatem na przeniesieniu wierzytelności z majątku zbywcy (cedenta) do majątku nabywcy (cesjonariusza).

Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew, cesja), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. I tak, zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 lutego 2011 r. (III CZP 134/2010; LexPolonica nr 2466525): „Wierzytelność o zapłatę wymagalnych świadczeń alimentacyjnych nie może być przedmiotem przelewu (art. 509 § 1 k.c.)”.

Ważnym jest, że wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Poza umową cesji (przelewu) wierzytelności także umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę.

Dla zawarcia umowy cesji nie jest konieczne zachowanie szczególnej formy – za wyjątkiem sytuacji, gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem – wówczas przelew tej wierzytelności powinien również zostać dokonany w tej samej formie.