PRAWO UNIJNE
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Polakom najwięcej problemów sprawiają przepisy unijne. Nie każdy jeszcze wie, że poprzez przystąpienie do Wspólnoty stały się one u nas obowiązującym źródłem prawa. Stało się tak dzięki zapisom w polskiej konstytucji.[1] Ponieważ sam traktat akcesyjny był ratyfikowaną umową międzynarodową, przepisy unijne, w razie niezgodności z polskim prawodawstwem, mają pierwszeństwo przed polskimi ustawami.[2]
W prawie unijnym wyróżnia się głównie akty prawa pierwotnego (przede wszystkim traktaty założycielskie) oraz wtórnego. Do tej drugiej grupy zalicza się:
– Rozporządzenia – wydaje je Rada Unii lub Komisja. Wywołuje od razu bezpośredni skutek, co oznacza, że do jego wejścia w życie w danym państwie nie trzeba zmiany prawa, chyba że kolidowałoby ono z danym rozporządzeniem.
– Dyrektywy – są kierowane do państw, a nie do jednostek. W swojej istocie zakładają cel, który państwa członkowskie muszą osiągnąć ewentualną zmianą własnych regulacji prawnych, pozostawiając im swobodę w zakresie formy wdrożenia przepisów. Dyrektywy wydaje Rada lub jednocześnie Rada i Parlament Unijny.
– Decyzje – wydaje je Rada lub Komisja z myślą o konkretnym odbiorcy (np. holdingu) i konkretnej sytuacji.[3]
W prawie unijnym wyróżnia się również zalecenia i opinie, które co prawda są szanowane, ale nie mają mocy wiążącej. Unijne prawo tworzy się przy współudziale polskich reprezentantów (m.in. członków Parlamentu i Komisji) i wiąże ono Polaków.
PRAWO KRAJOWE
Najważniejsze dla nich wciąż powinny być jednak regulacje krajowe, wśród których przoduje Konstytucja RP. Znajduje się ona na czele hierarchii aktów prawnych. Co prawda formalnie jest ustawą, ale jest to tzw. ustawa zasadnicza. Wszystkie inne akty powinny być z nią zgodne. Konstytucja ma regulować cały system kraju, zatem wszelkie jej zmiany nie należą do najłatwiejszych. Dlatego w przypadku Polski za jej zmianą musi opowiedzieć się co najmniej 2/3 posłów, a następnie zatwierdzić ją senat i prezydent. Dodatkowo, jeśli zmiany miałyby dotyczyć przepisów w rozdziałach stanowiących o ustroju kraju, wolnościach obywatelskich lub zmiany trybu zmieniania samej Konstytucji, wystarczy wniosek 1/5 posłów do przeprowadzenia obowiązkowego referendum.[4] Dlatego wszelkie propozycje zmian muszą mieć bardzo duże poparcie społeczne.
Drugie w kolejności pod względem hierarchii polskiego systemu prawnego są umowy międzynarodowe, o ile zostały ratyfikowane za wcześniejszą zgodą wyrażoną w ustawie. Przegłosowanie takiej ustawy również nie należy do najłatwiejszych, ponieważ zarówno w sejmie, jak i w senacie musi ona uzyskać co najmniej 2/3 głosów lub w drodze referendum. [5]
Trzecie miejsce zajmują natomiast ustawy. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, senatowi, prezydentowi, rządowi oraz grupie co najmniej 100 tys. obywateli. Poza nielicznymi wyjątkami w sejmie wymagana jest tylko zwykła większość głosów, aby ustawa została przegłosowana. Następnie o jej losie decyduje senat, mogący ją przyjąć bez poprawek, uchwalić poprawki lub odrzucić. W ostatnim przypadku ustawa wraca do sejmu, który mimo to może ją przeforsować wbrew woli senatu, jeśli większość posłów dalej będzie za tym rozwiązaniem. [6] Następnie ustawa musi zostać zatwierdzona przez prezydenta.
Jeśli ma on opory lub wątpliwości, albo kieruje pytanie do Trybunału Konstytucyjnego dotyczące zgodności ustawy z Konstytucją (wyrok TK będzie dla niego wiążący), albo przekazuje ją sejmowi do ponownego rozpatrzenia (wtedy sejm może obalić jego veto większością 3/5 głosów). Ustawa może być również podjęta w drodze referendum. Natomiast w określonych przypadkach zagrażających bezpieczeństwu kraju prezydent państwa może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy.
Ustawa, poza szczególnymi obwarowaniami dotyczącymi inicjatywy ustawodawczej i trybu jej uchwalania, musi również spełniać szereg kryteriów konstrukcyjnych. Dzięki temu dużo łatwiej i szybciej można zapoznać się z interesującą nas treścią bez czytania całości ustawy.
Zgodnie z tymi kryteriami kolejność jej elementów powinna być następująca:
– tytuł;
– przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe;
– przepisy zmieniające;
– przepisy przejściowe i dostosowujące;
– przepisy uchylające. [7]
Szczególnego rodzaju ustawami są kodeksy. W hierarchii są równe ustawom, jednak najczęściej regulują daną dziedzinę prawa i reszta ustaw ich dotyczących powinna być zgodna z przepisami konkretnego kodeksu. Kodeksy powinny być wyczerpującym i całościowym unormowaniem tej dziedziny.[8] Obecnie w Polsce jest ich kilkanaście.
W prawnej hierarchii następne w kolejności są rozporządzenia, wydawane przez organy państwowe (np. radę ministrów lub ministra) na podstawie ustawy i w celu wykonania tejże ustawy. [9]
Trzeba natomiast pamiętać, że względem zwykłych obywateli nie obowiązują uchwały rady ministrów oraz zarządzenia premiera, ponieważ dotyczą one wyłącznie jednostek podległych pod organ wydający te zarządzenia lub uchwały. [10]
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Są wydawane na podstawie upoważnień zawartych wyłącznie w ustawach i dotyczą wyłącznie danego regionu. Rozróżnia się wśród nich przepisy uchwałodawcze (uchwały rad gmin lub miast, powiatów, bądź sejmików wojewódzkich), a także wykonawcze (zarządzenia prezydenta miasta, burmistrza lub wójta, wojewody, bądź też zarządu powiatu lub zarządu województwa). Mogą zostać uchylone przez inne organy jeżeli okaże się, że były niezgodne z przepisami krajowymi. Legalność miejscowego prawa regulują Sąd Najwyższy oraz wojewoda, jako przedstawiciel premiera w regionie. [11]
Źródła:
[1] art. 90 Konstytucji RP
[2] art. 91 ust. 2 Konstytucji RP
[3] art. 249 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską
[4] art. 235 Konstytucji RP
[5] art. 90 i 91 Konstytucji RP
[6] art. 121 Konstytucji RP
[7] par. 15 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”
[8] E. Kustra „Wstęp do nauk o państwie i prawie”, Toruń 2000 r., s. 209
[9] art. 92 Konstytucji RP
[10] art. 93 Konstytucji RP
[11] J. Jabłońska-Bonca „Podstawy prawa dla ekonomistów”, Warszawa 2002 r., s. 116
Czy informacje zawarte w tekście okazały się pomocne? Zapraszam do komentowania.
