Traktat o funkcjonowaniu UE definiuje swobodę przemieszczania się pracowników jako zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową pracownika w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy w Pastwach Członkowskich.1 Oznacza to, ze obywatel każdego z państw członkowskich może starć się w innym państwie o pracę na takich samych zasadach jak jego obywatele: nie może otrzymać niższego wynagrodzenia niż obywatele tego państwa, ma prawo do świadczeń socjalnych (mieszkanie służbowe itp.), jeżeli takie same świadczenia są zapewnione innym pracownikom państwa przyjmującego.
Pojęcie pracownika jest definiowane bardzo szeroko w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Pracownikiem jest każda osoba, która wykonuje efektywną i rzeczywistą pracę w zamian za wynagrodzenie dla określonego pracodawcy i pod jego nadzorem. Niezależnie od tego, jaki jest wymiar czasu pracy (nie musi to być zatrudnienie na pełny etat) i na jakiej podstawie – umowy zlecenia, umowy o dzieło czy umowy o pracę. Nie ma także żadnych wymogów dotyczących określonego progu minimalnych zarobków uzyskiwanych tytułem wynagrodzenia za pracę. Swoboda przepływu osób zapewnia pracownikowi posiadającemu obywatelstwo UE możliwość:
1. przemieszczania się swobodnie w granicach całej Unii Europejskiej w poszukiwaniu pracy
2. przebywanie w określonym państwie członkowskim w celu podjęcia w nim pracy
3. pozostawanie w państwie członkowskim po ustaniu stosunku pracy i po przepracowaniu minimum roku prawo do uzyskania świadczeń socjalnych
4. zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na narodowość (a także płeć, poglądy, wyznanie, preferencje seksualne, rasę itp.)
5. możliwość korzystania z pomocy publicznych służb zatrudnienia w czasie poszukiwania pracy w danym państwie
6. okres zatrudnienia w państwie członkowskim pochodzenia pracownika jest wliczany do stażu pracy
7. w każdym państwie członkowskim uznawane są zagraniczne dokumenty pracownika o wykształceniu i stażu pracy w celu zatrudnienia czy kontynuowania kształcenia przez studentów (wzajemne uznawanie dyplomów, certyfikatów oraz innych dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe)2
8. nieco inne reguły w zakresie wzajemnego uznawania kwalifikacji dotyczą tzw. zawodów regulowanych, które zostały uregulowane w odrębnych dyrektywach Rady i dotyczą wykonywania i kwalifikacji zawodowych prawników, lekarzy, architektów itp. (tzw. dyrektywy sektorowe)
9. możliwość skorzystania z powyższych uprawnień jest rozszerzona na małżonka pracownika (nawet jeśli nie jest on obywatelem UE), dzieci pracownika do ukończenia 21 roku życia, osoby pozostające w związkach partnerskich, rodzice pracownika lub jego współmałżonka – jeżeli są niezaradni życiowo i pozostają na ich utrzymaniu.
Istnieją również pewne wyjątki, które ograniczają pracownikom podjęcie pracy w innym państwie członkowskim. Są to jednakże wyjątki ściśle określone traktem, które nie mogą być interpretowane rozszerzająco:
Pierwszym takim wyjątkiem jest zakaz zatrudnienia obywateli innych państw członkowskich w administracji publicznej – dotyczy to tych stanowisk, które wiążą się z wykonywaniem władzy publicznej: organy podatkowe, sądownictwo, policja, siły zbrojne. Jeżeli jednak tylko niektóre obowiązki związane z danym zawodem dotyczą sprawowania władzy publicznej, zakaz ten nie obowiązuje w stosunku do pozostałej części obowiązków. Np. lekarz sprawuje władzę publiczną w momencie wystawienia dokumentów będących podstawą dla wydania np. aktu zgonu, lecz w pozostałym zakresie obywatel innego państwa może z powodzeniem zostać zatrudniony na stanowisku lekarza.
Drugi wyjątek dotyczy możliwości ograniczenia zatrudnienia przez państwa członkowskie pracowników z innych państw ze względu na ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego. Możliwość skorzystania z tego wyjątku przez państwo członkowskie zależy od konkretnej, indywidualnej sprawy – podejrzenia, że pracownik jest nosicielem choroby, która może wywołać epidemię, został skazany za przestępstwo dotyczące terroryzmu w państwie członkowskim, które odmawia mu zatrudnienia i jednocześnie istnieje duże prawdopodobieństwo, że nadal utrzymuje kontakty z organizacjami terrorystycznymi. Każdy z przypadków musi zostać rozpatrzony indywidualnie, zaś od decyzji władz można się odwołać do sądu.
Czy pracowaliście kiedyś w którymś z krajów Unii Europejskiej? Czy wszystkie Wasze prawa były przestrzegane? Wypowiedzcie się!
1. Art. 45 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
2. Por. Dyrektywa Rady 92/51/EWG w sprawie drugiego ogólnego systemu uznawania kształcenia i szkolenia zawodowego, uzupełniającą dyrektywę 89/48/EWG w sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów ukończenia studiów wyższych, przyznawanych po ukończeniu kształcenia i szkolenia zawodowego trwających co najmniej trzy lata
