Jak chronić dobra osobiste?

Ochrony dóbr osobistych można dochodzić zarówno w procesie cywilnym, jak i karnym. Katalog dóbr osobistych zawiera art. 24 kodeksu cywilnego. Według tego przepisu dobrem osobistym jest: „zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość artystyczna, wynalazcza lub racjonalizatorska” (1). Dobra powyższe są chronione przez prawo cywilne bez względu na to, że inne ustawy również chronią te wartości umożliwiając dochodzenie sowich praw w postępowaniu karnym czy na gruncie prawa autorskiego.

Powództwo w którym domagamy się ochrony dóbr osobistych oznacza najczęściej żądanie odpowiedniego odszkodowania lub zadośćuczynienia. Czego można żądać w takim pozwie?

Osoba, której dobro osobiste zostało bezprawnie naruszone może w powództwie żądać:
– zaprzestania naruszeń
– usunięcia skutków naruszenia (w prasie będzie to przykładowo zamieszczenie sprostowania, ogłoszenie publicznie oświadczenia o odpowiedniej – ustalonej przez sąd treści i formie)
– można żądać zadośćuczynienia pieniężnego za poniesioną krzywdę na (np. trwałe kalectwo, którego przyczyną była wada kupionego przez nas samochodu od właściciela, który wiedział o wadzie, lecz nie poinformował nas o tym. Podobnie, w przypadku zakupu sprzętu rehabilitacyjnego wykonanego na zamówienie, jego niestaranne wykonanie narażające osobę chorą na dodatkowe cierpienie i urazy jest podstawą dla żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę)
– jeżeli wyrządzona na skutek naruszenia dóbr osobistych szkoda ma charakter majątkowy można dochodzić odszkodowania (przykładowo, artykuł prasowy publikujący korespondencję – – przedsiębiorstwa naraża je na bankructwo lub kłopoty finansowe – można żądać odszkodowania)
– za naruszenie dóbr osobistych można żądać orzeczenia zapłaty określonej sumy na wskazany cel społeczny (2).

Na podstawie powyższego wyliczenia, pisząc pozew należy określić, czego żądamy w razie przyznania przez sąd, że nasze dobro osobiste zostało naruszone.

Zasady pisania pozwu określają przepisy kodeksu postępowania cywilnego.
1.oznaczenie sądu, do którego należy wnieść pozew (pozew składamy do sądu okręgowego miejsca zamieszkania pozwanego),
2.dokładne imię i nazwisko stron (gdy jest to pierwsze pismo w sprawie należy podać dokładne dane adresowe),
3.oznaczenie rodzaju pisma (np. pozew o zadośćuczynienie/odszkodowanie z tytułu naruszenia dóbr osobistych),
4.sprecyzowanie żądania i z jakich okoliczności faktycznych żądanie wynika,
5.uzasadnienie i przedstawienie niezbędnych w danej sprawie dokumentów czy okoliczności,
6.podpis powoda (osoby wnoszącej pozew) (3).

Przepisy kodeksu cywilnego precyzują dodatkowo okoliczności, które składają się na szkodę na osobie. Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, spowodowanie utraty całkowitej lub częściowej zdolności do pracy stają się podstawą żądania o odszkodowanie. Na takie odszkodowanie będą składać się koszty leczenia oraz koszty związane z przygotowaniem do wykonywania innego zawodu. Suma ta powinna zostać „wyłożona z góry” na żądanie poszkodowanego. Można dochodzić również orzeczenia jako odszkodowania odpowiedniej renty. Oprócz powyższych sum (które stanowią odszkodowanie – zapłaty za poniesienie szkody materialnej) można żądać dodatkowo sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (cierpienie, ból, rozstrój zdrowia psychicznego). Oczywiście okoliczności te musimy udowodnić dokumentami i zaświadczeniami lekarskimi, gdyż od tego zależy nasza wiarygodność a w efekcie wysokość orzeczonego odszkodowania czy zadośćuczynienia.

Aby skutecznie dochodzić odszkodowania warto najpierw uzyskać wyrok sądu karnego, wnosząc prywatny akt oskarżenia do sądu karnego – wskazując podejrzanego o popełnienie przestępstwa znieważenia lub pomówienia i odpowiednie dowody (świadków zdarzenia, nagranie, itp.). Istotą przestępstwa pomówienia są następujące elementy:

– pomówiona została osoba, grupa osób, instytucja, osoba prawna (podmioty pokrzywdzone)
– pokrzywdzony został pomówiony „o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności” (4), dopuszczający się takiego pomówienia podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.(jeżeli pomówienia dokonano za pomocą środków masowego przekazu – odpowiedzialność sprawcy jest surowsza).

Kolejnym przestępstwem dotyczącym naruszenia dóbr osobistych jest znieważenie. Kodeks karny określając przestępstwo znieważenia, zaznacza, że musi ono nastąpić w obecności osoby pokrzywdzonej „albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła” (5). Dokonanie znieważenia osoby za pomocą środków masowego przekazu zaostrza odpowiedzialność karną sprawcy.

Źródła:
1) Art. 24 k.c.
2) Por. art. 25 k.c.
3) Por. art. 126 i 187 k.p.c.
4) Art. 212 § 1 k.k.
5) Art. 216 § 1 k.k.