Podstawą jego działania jest niezawisłość oraz apolityczność. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do żadnej partii politycznej, dzięki czemu nie podlega naciskom, które mogłyby doprowadzić do niewłaściwych, niezgodnych z prawem rozwiązań.
Z wnioskiem do niego o pomoc może się zwrócić każdy obywatel, którego prawa zagrożone są przez niewłaściwe działania lub zaniechania sądów, policji, organów administracji.
Do rzecznika może się zwrócić osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna, której prawo przyznaje zdolność prawną. Prawo do skargi będzie miała wspólnota mieszkaniowa, organizacja społeczna czy przedsiębiorstwo.
Art. 80.
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
Skarga do rzecznika, może być zawarta w zwykłym liście, zgłosić ją można także telefonicznie w biurze Rzecznika Praw Obywatelskich. Nie może to być pismo czy informacja anonimowa. To jedyny warunek pisma składanego do rzecznika. Powinno ono zawierać oznaczenie osoby, która składa wniosek oraz przedstawienie stanu faktycznego, czyli, w jaki sposób zostało naruszone prawo i kto tego naruszenia dokonał.
Rzecznik nie może zastąpić organów władzy sądowniczej czy administracyjnej. Nie ma uprawnień ustawowych do rozwiązania sprawy merytorycznie. Może w wypadku stwierdzenia naruszenia prawa skierować wystąpienie do jednostki, z którą związana jest skarga. W wystąpieniu zawarte są wskazówki, jak usunąć daną niezgodność.
Ponieważ Rzecznik Praw Obywatelskich nie ma prawnej możliwości rozwiązania konkretnej sprawy przez wydanie decyzji zmieniającej orzeczenie, przeciwko któremu skierowany jest wniosek, ustawa nadała mu kompetencje, dzięki którym pośrednio może wpływać na decyzje innych organów. Może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją. Podejmuje także działania z własnej inicjatywy po uzyskaniu informacji na temat łamania zasad konstytucyjnych. Nie musi to być skarga, może to być informacja medialna lub zgłoszona przez dowolną instytucję czy organizację społeczną.
Najważniejszym uprawnieniem rzecznika, najbardziej władczym i dającym możliwość bezpośredniej pomocy, jest możliwość wnoszenia kasacji do Sądu Najwyższego. Dotyczy to prawa karnego i prawa cywilnego. Podstawą wyroku sądowego musi być rażące naruszenie praw i wolności człowieka. Jeśli zostanie takie naruszenie stwierdzone, możliwe jest wniesienie środka odwoławczego w cudzym interesie. Ważną sprawą jest to, że skarga będzie skuteczna dopiero wtedy, gdy osoba, której prawa zostały naruszone wyczerpała wszystkie pozostałe możliwości odwoławcze wówczas skarga do RPO jest niezastąpiona.
Jak oceniacie procedury dotyczące tej kwestii? Są jasne czy też powinny zostać uproszczone?
