Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Ubezwłasnowolnienie może mieć charakter częściowy lub całkowity. Osoba, która ukończyła 13 lat może być ubezwłasnowolniona całkowicie. Ma to miejsce w wypadku, gdy nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Przyczyny takiej bezradności mogą być różne: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inny rodzaj zaburzeń psychicznych, także alkoholizm lub narkomania.

Ubezwłasnowolnienie częściowe oznacza dla osoby ubezwłasnowolnionej niemożność dokonywania jednostronnych czynności prawnych (np. darowizny, aktu fundacyjnego, testamentu, przyjęcia spadku lub jego odrzucenia) – czynność przez nią dokonana będzie bezwzględnie nieważna, chyba że zatwierdzi ją w imieniu tej osoby jej przedstawiciel ustawowy (1). Przedstawiciel ustawowy to soba, która działa z mocy prawa w imię czyiś interesów. Może to być na przykład rodzic niepełnoletniego dziecka. Czynności dokonane przez przedstawiciela wywołują bezpośrednie skutki dla reprezentowanego.

Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma zatem ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może zawierać bez zgody przedstawiciela ustawowego jedynie umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (2).

Kiedy i w jakich okolicznościach można złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie, a także kto jest uprawniony do złożenia takiego wniosku? Otóż, krąg osób, które mogą złożyć do sądu wniosek o ubezwłasnowolnienie jest ściśle wyliczony w przepisach regulujących postępowanie cywilne (3).

Obejmuje on:
– małżonka osoby, którą wniosek dotyczy,
– krewnych w linii prostej oraz,
– rodzeństwo, gdy brak właściwego przedstawiciela.

Ponadto uprawnienie takie posiadają organy publiczne, działające na mocy ustawy – a więc prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Wniosek taki należy złożyć do Sądu Okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której wniosek dotyczy. Sąd Okręgowy rozstrzyga sprawę na rozprawie w składzie trzech sędziów. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się obowiązkowo z udziałem prokuratora. Nieprzemyślany lub nieprawdziwy wniosek o ubezwłasnowolnienie złożony do sądu skutkuje nałożeniem kary grzywny do jednego tysiąca złotych na wnioskodawcę (4).

We wniosku należy przede wszystkim określić:
– kto go składa (czy jest jedną z osób wymienionych powyżej)
– czego konkretnie żąda wnioskodawca
– kogo wniosek dotyczy
– i z jakich przyczyn (powodów) należy osobę wskazaną we wniosku ubezwłasnowolnić.

Podając przyczynę ubezwłasnowolnienia wnioskodawca powinien załączyć do wniosku odpowiednie dokumenty, które uprawdopodabniają istnienie choroby lub innych zaburzeń będących przyczyną złożenia wniosku. Jeżeli dokumenty nie zostały dołączone, ewentualnie nie zawierają wymaganych do potwierdzenia choroby danych – Sąd zażąda ich uzupełnienia.

Dokumentami takimi mogą być:
– świadectwo lekarskie wydane przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby,
– opinia psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej osoby,
– zaświadczenie z poradni leczenia uzależnień lub przeciwalkoholowej.

Jeżeli przedstawione dokumenty będą nadal zbyt ogólne lub mało przekonujące sąd odrzuci wniosek.

Po przyjęciu wniosku przez Sąd Okręgowy i nadaniu sprawie dalszego biegu, osoba, której wniosek dotyczy zostaje zbadana przez niezależnych lekarzy. Są to biegli lekarze: neurolog, psychiatra i psycholog. Ponadto sąd może zarządzić obserwację badanej osoby w zakładzie leczniczym na okres nie dłuższy niż 6 tygodni (maksymalnie wydłużony do 3 miesięcy) (5).

Postępowanie dowodowe ma na celu ustalenie takich okoliczności jak:
– stan zdrowia
– sytuacja osobista
– sytuacja zawodowa i majątkowa
– rodzaj spraw wymagających prowadzenia w imieniu osoby która ma zostać ubezwłasnowolniona
– sposób zaspokajania potrzeb życiowych osoby ubezwłasnowolnionej
– wykaz majątku należącego do osoby wskazanej we wniosku.

Orzeczenie sądu w zakresie ubezwłasnowolnienia może zostać w każdej chwili zmienione lub uchylone zarówno z urzędu, jak i na wniosek samego ubezwłasnowolnionego. Można w kolejnych postępowaniach zmieniać ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite i odwrotnie, jeżeli stan zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej uległ poprawie lub pogorszeniu.

Źródła:
1) Art. 19 k. c.
2) Art. 20 k. c.
3)Art. 545 § 1 pkt. 1, 2, 3 k.p.c.
4)Art. 545§ 4 k.p.c.
5)Art. 554 § 1 k.p.c.