Jak wygląda przesłuchanie dziecka w sądzie?

W myśl Konwencji Praw Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r., ratyfikowanej przez Polskę, Państwa – Strony Konwencji mają obowiązek zapewnić dziecku, które jest zdolne do kształtowania swoich własnych poglądów prawo do swobodnego wyrażania poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą uwagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka. Aby zrealizować ten postulat, dziecku należy zapewnić możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego. [1]

Szczególnie trudnymi dla dziecka sprawami są te, jakie rozstrzyga sąd opiekuńczy, dlatego też każdorazowo należy wyważyć, czy małoletni jest wystarczająco świadomy i dojrzały, by wziąć udział i przedstawić swoje stanowisko przed sądem. Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 grudnia 1998 r. (I CKN 1122/98; LexPolonica nr 334439) należy kierować się: „(…) celowością, przy uwzględnieniu stopnia dojrzałości małoletniego oraz charakteru sprawy opiekuńczej, właściwy sąd powinien zapoznać się ze stanowiskiem tego małoletniego, mając na względzie jego dobro (art. 12 Konwencji o prawach dziecka oraz art. 573, 574 i 576 § 2 kpc)”.

W sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej, jak też o przywrócenie tej władzy, dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 K.p.c. Tego typu postępowanie dotyczy wyłącznie sfery praw rodziców, a jej przedmiotem jest ocena ich postępowania z punktu widzenia prawidłowości wykonywania uprawnień i obowiązków rodzicielskich przez rodziców, nie zaś zachowanie dziecka. Nawet treść art. 12 Konwencji o Ochronie Praw Dziecka nie ma wpływu na to, że dziecko w tego typu sprawach nie jest uczestnikiem postępowania, co nie wyklucza, że może ono zostać przesłuchanie przez sąd w szczególnym trybie. Rzecz jasna, zawsze istnieje możliwość wysłuchania dziecka przez sąd opiekuńczy w sprawie o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz w sprawie o wydanie dziecka jednemu z rodziców. Takie przesłuchanie małoletniego realizuje w stopniu wystarczającym obowiązek procesowy wysłuchania dziecka w każdej sprawie go dotyczącej.

Z kolei w sprawie o alimenty, gdzie dziecko jest uprawnionym do żądania alimentów, jego udział w postępowaniu w praktyce jest ograniczony, gdyż dziecko zastępowane jest przez przedstawiciela ustawowego, którym najczęściej jest jedno z rodziców. Kontrowersyjny jest udział małoletniego w postępowaniu, w którym rozstrzygane są kwestie związane z ojcostwem dziecka – gdy po rozwodzie rodziców jedno z nich wnosi o odwołanie darowizny poczynionej na rzecz dziecka z uwagi na fakt, że dowiedział się o tym, że dziecko pochodzi od innego mężczyzny. Każdorazowo konieczność przesłuchania dziecka i jego udział w takim postępowaniu powinien zostać uwzględniony, lecz nie można zapominać o ty, by chronić psychikę małoletniego.

Ochronna małoletniego jest dużo bardziej czytelna w przepisach dotyczących procedury karnej, zwłaszcza gdy ofiarą przestępstwa jest małoletni. Zgodnie z art. 185a Kodeksu postępowania karnego, w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. [2] Ponadto zasadą jest, że przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa.

Niekiedy małoletni za popełnione przestępstwa i wykroczenia odpowiada jako strona postępowania przed sądem opiekuńczym. Wówczas, niezależnie od wszystkiego, sąd musi małoletniego wysłuchać oraz zapewnić mu udział w postępowaniu. Poza odpowiedzialnością małoletniego przed sądem opiekuńczym (gdzie najsurowszą sankcją jest dla małoletniego umieszczenie w zakładzie poprawczym), może on w szczególnych wypadkach zasiadać jako oskarżony przed sądem karnym. Zgodnie z art. 10 § 2 Kodeksu karnego nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego związanego z przemocą i wyjątkowo okrutnego (które przepis wymienia szczegółowo), może odpowiadać na zasadach określonych w Kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Czy Wasze dziecko zeznawało kiedyś w sądzie? Jak to zniosło? Czekamy na Wasze komentarze!

Źródła:

[1] Art. 12 Konwencji Praw Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r.
[2]  Art. 185a § 1 K.p.k.