W wyroku orzekającym rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa może zostać orzeczone zarówno ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców, jak też jej pozbawienie czy zawieszenia oraz uregulowanie kontaktów z dzieckiem czy alimenty.
Postępowanie rozwodowe jest co do zasady procesem „kompleksowym”. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli sprawa o rozwód lub o separację jest w toku, nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. W razie potrzeby orzeczenia o władzy rodzicielskiej lub o kontaktach stosuje się przepisy o postępowaniu zabezpieczającym. [1] Zabezpieczenie może dotyczyć zarówno alimentów (na czas trwania postępowania rozwodowego), jak również tego, które z rodziców będzie w tym czasie sprawowało opiekę nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron oraz czy i w jakim zakresie drugi rodzic będzie mógł utrzymywać z dziećmi kontakt. Wniosek o zabezpieczenie na czas trwania procesu należy uprawdopodobnić, wskazując przykładowo ryzyko uprowadzenia dziecka za granicę czy narażenia jego dobra w inny sposób.
Także gdy postępowanie w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej lub kontaktów wszczęte zostało przez rodziców przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację, ulega ono z urzędu zawieszeniu. Wówczas o władzy rodzicielskiej lub kontaktach rodziców z dziećmi przez cały czas trwania sprawy o rozwód lub o separację orzeka sąd w postępowaniu zabezpieczającym. Podjęcie zawieszonego postępowania (dotyczącego władzy rodzicielskiej lub kontaktów) przez sąd nastąpi, jeżeli w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o władzy rodzicielskiej lub kontaktach. [2]
Istnieje także możliwość wniesienia (tym razem odrębnie w postępowaniu nieprocesowym) wniosku o ograniczenie/pozbawienie/zawieszenie władzy rodzicielskiej i o uregulowanie kontaktów z dzieckiem już po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, zwłaszcza gdy w czasie trwania procesu o rozwód strony nie zgłaszały takich wniosków. Również, mimo określonego orzeczenia dotyczącego władzy rodzicielskiej, jakie zostało ustalone w wyroku rozwodowym, można wnosić o zmianę w odrębnym postępowaniu nieprocesowym, gdy nastąpiła zmiana sytuacji dziecka czy też zaistniały inne ważne powody.
Najczęściej w wyroku rozwodowym sąd orzeka o władzy rodzicielskiej na podstawie art. 107 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten znajduje zastosowanie, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu i sąd może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. W związku z powyższym, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka i szczegółowo wymieniając te uprawnienia. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli w czasie trwania rozprawy rozwodowej (lub innego postępowania dotyczącego uregulowania stosunków miedzy rodzicami i dziećmi i władzy rodzicielskiej) przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka. [3]
Ponadto, zgodnie z treścią postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 września 1978 r. (III CRN 158/78; LexPolonica nr 321513) „(…) powierzenie na podstawie art. 107 kro wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z określonym ograniczeniem tej władzy drugiego, nie wyłącza zgodnie z art. 109 kro możliwości zobowiązania także tego z rodziców, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, do określonego postępowania i kontroli wydanych w tym zakresie zarządzeń (art. 109 § 2 pkt 1 kro), jeżeli takie zarządzenia okażą się ze względu na zagrożenie dobra dziecka niezbędne”.
Konsekwencją ustalenia w wyroku rozwodowym wzajemnych relacji i praw rodziców w stosunku do ich małoletnich dzieci może być sytuacja, w której „(…) na wyjazd za granicę na pobyt stały małoletniego wraz z jednym z rodziców, któremu w wyroku rozwodowym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego, jeżeli drugi z rodziców, któremu powierzono nadzór nad wychowaniem dziecka, nie złożył oświadczenia wyrażającego zgodę na wyjazd dziecka”. [4]
Jakie jest Wasze zdanie na temat przyznawania praw rodzicielskich po rozwodzie? Czekamy na Wasze opinie !
Źródła:
[1] Art. 445 (1) § 1 K.p.c.
[2] Art. 445 (2) § 2 K.p.c.
[3] Art. 107 § 2 K.r.o.
[4] Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 listopada 1971 r. III CZP 69/71; LexPolonica nr 314383