Jakie uprawnienia ma policja podczas zatrzymania?

Uprawnienia policji dotyczące zatrzymywania obywateli i przewiezienia ich do komendy lub aresztu są wyliczone w Ustawie o Policji i kodeksie postępowania karnego. Bardzo często dochodzi do przypadków, gdy policja nie miała prawa zatrzymać danej osoby, lecz mimo to niewinny człowiek spędza noc w areszcie. Zatrzymanie przez policję, które bezprawne i nie wynika z obowiązujących przepisom jest popełnieniem przez funkcjonariuszy przestępstwa. Zatrzymanie dokonane w takich warunkach jest niczym innym jak tylko bezprawnym pozbawieniem wolności i naruszeniem naszych praw gwarantowanych Konstytucją RP. Jakie uprawnienia ma Policja i kiedy może nas zatrzymać? Ile można spędzić czasu w areszcie po zatrzymaniu?

Zatrzymanie przez policję musi mieć związek z rozpoznawaniem, zapobieganiem i wykrywaniem przestępstw i wykroczeń. W takich sytuacjach policji przysługuje wiele uprawnień, które wylicza Ustawa o Policji. Zatrzymanie z innych przyczyn jest niedopuszczalne.

Policjant ma wówczas (i tylko wówczas) prawo:
– żądania wylegitymowania się osób w celu ustalenia ich tożsamości,
– zatrzymywania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa
– zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które dostały przepustkę i opuściły areszt śledczy albo zakład karny, ale w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego,
– zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia – tzw. zatrzymanie porządkowe, mające związek z czynami chuligańskimi
– „dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie – istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary” (1). Warto zwrócić uwagę, że przeszukanie czy zatrzymanie ma związek z podejrzeniem (niemal już pewnością) popełnienia przestępstwa, a nie wykroczenia.

Nawet wówczas zatrzymanie osoby podejrzanej lub niebezpiecznej nie powinno być automatycznie stosowane, lecz tylko wtedy, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne. Według kodeksu postępowania karnego policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, ze popełniła ona przestępstwo i została spełniona dodatkowa przesłanka:
– istnieje obawa, ze osoba ta będzie się ukrywała lub ucieknie
– zachodzi obawa, ze będzie dążyła do zatarcia (zniszczenia, ukrycia) śladów przestępstwa
– gdy nie można ustalić jej tożsamości
– istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym (2)

Postępowanie przyspieszone jest powadzone w sytuacji, gdy sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, przykładowo w wyniku pościgu. Czyn popełniony przez złapanego sprawcę musi być zagrożony karą do 5 lat pozmienia wolności, zaś przy wyrządzeniu szkody na mieniu (wandalizm, niszczenie mienia, kradzież) – gdy szkoda na mieniu nie przekracza 100.000 zł. Zatrzymanemu przysługuje wiele praw, których przestrzegania może się domagać od policji. Zatrzymany musi zostać pouczony o przyczynie zatrzymania – policja musi mu powiedzieć, z jakiego powodu został zatrzymany i o co się go podejrzewa. Zatrzymany ma prawo do adwokata i bezpośredniej rozmowy z nim lub inną możliwość kontaktu. Osoba zatrzymana powinna zostać niezwłocznie poddana – w razie uzasadnionej potrzeby – badaniu lekarskiemu. Policja powinna udzielić takiej osobie pierwszej pomocy medycznej.

Na zatrzymanie można od razu złożyć zażalenie, wskazując, ze nie było podstaw do zatrzymania i że było ono nielegalne. W zażaleniu zatrzymany powinien domagać się zbadania prawidłowości, legalności i zasadności zatrzymania.

Według art. 248 k.p.k. regulującego dopuszczalny czas zatrzymania wynosi 48 godzin. Osobę zatrzymaną należy zwolnić natychmiast, gdy ustanie przyczyna zatrzymania oraz jeżeli w ciągu tych 48 godzin nie zostanie on przekazany sądowi z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. „Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne”.

Źródła:
1) Art. 15 § 1 Ustawy o Policji
2) Art. 244 § 1 k. p.k.
3) Art. 248 § 3 k.p.k.