Kiedy dziecko może trafić do placówki opiekuńczo-wychowawczej?

Zawsze podjęcie decyzji o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej jest ostatecznym krokiem podejmowanym przez sąd; najpierw należy wykorzystać wszelkie inne sposoby pomocy rodzinie, włącznie z zapewnieniem pieczy zastępczej dla dziecka w rodzinie zastępczej.

Zadaniem placówki opiekuńczo-wychowawczej jest nie tylko stała opieka nad dzieckiem, w przypadku placówki typu interwencyjnego możliwe jest umieszczenie w niej licznego rodzeństwa na czas trwania sytuacji kryzysowej w rodzinie dzieci1. Z kolei placówki opiekuńczo-wychowawcza typu specjalistyczno-terapeutycznego mogą sprawować opiekę nad dzieckiem o indywidualnych potrzebach: niepełnosprawnym, wymagającym specjalistycznej terapii lub metod wychowawczych, wymagającym pomocy w wyrównaniu opóźnień rozwojowych i edukacyjnych.

Decyzja o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej jest najczęściej ostatnią decyzją sądu opiekuńczego, lecz mogą w praktyce wystąpić sytuacje, że dziecko trafiło do placówki wcześniej, niż sąd podjął w sprawie decyzję. Dziecko może trafić niezwłocznie do placówki opiekuńczo-wychowawczej na podstawie umowy zawartej z placówką przez odpowiednie organy w sytuacjach, gdy umieszczenie go tam jest związane ze stosowaniem przemocy wobec dziecka w rodzinie.

Zgodnie ze zmianami – od 2010 r., gdy istnieje bezpośrednie niebezpieczeństwo dla zdrowia lub życia dziecka na skutek przemocy w rodzinie, pracownicy socjalni lub policja mogą odebrać niezwłocznie dziecko z rodziny i umieścić je np. w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej2. Po odebraniu dziecka i umieszczeniu go w placówce, pracownik socjalny ma obowiązek powiadomić niezwłocznie sąd opiekuńczy – nie później niż 24 godziny od czasu odebrania dziecka.

Po takim zawiadomieniu sąd opiekuńczy wszczyna postępowanie opiekuńcze, w czasie którego decyduje o losie dziecka. Jeżeli sąd nie widzi możliwości udzielenia innej pomocy rodzinie, decyduje o umieszczeniu dziecka właśnie w takiej placówce. Decyzja o umieszczeniu dziecka i odebraniu go rodzicom może zapaść tylko wtedy, gdy dobro dziecka jest zagrożone. Ponadto sąd może w swoich orzeczeniach:

– graniczyć władzę rodzicielską rodziców,
– pozbawić ich władzy rodzicielskiej,
– zawiesić czasowo wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców dziecka,
– ograniczyć lub zakazać rodzicom kontaktów z dzieckiem, a także przywrócić rodzicom wykonywanie władzy rodzicielskiej, jeżeli korzystają z programów pomocy w rodzinie i widoczna jest poprawa relacji i sytuacji rodzinnej3.

Dziecko może trafić również do placówki opiekuńczej na wniosek rodziców, ze względu na niemożność sprawowania przez nich opieki nad dzieckiem z powodu np. poważnej choroby (rodzice mogą wnosić do sądu o ustalenie dla dziecka pieczy zastępczej). Podobnie, gdy rodzice nie mogą poradzić sobie z problemami wychowawczymi (i to ich należy chronić przed znęcaniem się ze strony nieletniego), wówczas po wyczerpaniu innych środków pomocy w postaci opieki psychologa itp., dziecko może trafić do takiej placówki.

Najczęściej przyczyną uzasadniającą konieczność zapewnienia dziecku pieczy zastępczej jest nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców ze szkodą dla dziecka. Do sądu opiekuńczego trafiają sprawy związane z:

– drastycznym zaniedbywaniem dziecka przez rodziców – zarówno emocjonalnie, jak i w zakresie zapewnienia mu odpowiednich warunków życia,
– znęcaniem się nad dzieckiem czy też molestowaniem seksualnym dziecka przez rodziców,
– czerpaniem przez rodziców korzyści z dziecka – zmuszaniem go do żebractwa, prostytucji, kradzieży.

1 Art. 103 Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie opieki zastępczej
2 Art. 12a ust. 1 Ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z późn. zmianami
3 Art. 579 Kodeksu postępowania cywilnego