Środki zapobiegawcze mają zapewnić prawidłowy przebieg postępowania (a więc udaremnić ucieczkę oskarżonego za granice kraju, zapobiec zastraszaniu świadków czy próbom ich przekupstwa, uniknąć ukrywania się podejrzanego itp.), a także nie dopuścić do popełnienia kolejnego przestępstwa przez oskarżonego, zwłaszcza jeżeli jest on niebezpieczny i może mścić się na ofiarach swoich przestępstw.
Tymczasowe aresztowanie podejrzanego jest ostatecznością – zwłaszcza, jeżeli w danej sprawie wystarczający jest zakaz opuszczania kraju, dozór policji czy np. poręczenie majątkowe.1 Oprócz okoliczności związanych z utrudnianiem śledztwa, ryzykiem wpływania na świadków, zemstą czy obawą ucieczki, tymczasowe aresztowanie jest stosowane w stosunku do osób podejrzanych o najcięższe przestępstwa zagrożone wysokimi karami pozbawienia wolności (gdzie górna granica ustawowego zagrożenia wynosi co najmniej 8 lat pozbawienia wolności).
Każdorazowo należy również oceniać, czy szczególne względy nie stoją na przeszkodzie dla zastosowania tymczasowego aresztowania. Należy od niego odstąpić, jeżeli:
– tymczasowe aresztowanie rodzi niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego (ze względu na jego stan zdrowia, konieczność hospitalizacji, itp.)
– spowodowałoby ono wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny2
Istnieją również sytuacje, gdy tymczasowe aresztowanie nie powinno zostać zastosowane. Do negatywnych przesłanek tymczasowego aresztowania należą następujące okoliczności:
– na etapie postępowania przygotowawczego można przewidzieć, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę grzywny czy ograniczenia wolności
– gdy prawdopodobnym jest, że okres tymczasowego aresztowania oskarżonego w sprawie będzie dłuższy niż kara pozbawienia wolności orzeczona przez sąd
– jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku, nie dotyczy to jednak przypadków, gdy sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem.3
Spełnienie powyższych przesłanek (jednej z nich) oznacza, że w sprawie nie należy stosować środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztu. Jeżeli jednak okoliczności sprawy – zdaniem prokuratury – uzasadniają jego zastosowanie, aresztowany może wnosić o uchylenie tymczasowego aresztowania lub składając zażalenie.
Zażalenie na postanowienie sądu rejonowego o zastosowaniu tymczasowego aresztowania przysługuje w terminie 7 dni od ogłoszenia postanowienia o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego. Zażalenie powinno odpowiadać warunkom formalnym pisma procesowego oraz zawierać argumenty przemawiające za uchyleniem tymczasowego aresztowania, ze względu np. na małe prawdopodobieństwo skazania, skuteczność innych środków zapobiegawczych w tym konkretnym przypadku, okoliczności związanych ze stanem zdrowia oskarżonego itp. Sąd powinien rozpatrzyć takie zażalenie niezwłocznie.4
Oprócz zażalenie na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania czy nawet pomimo jego oddalenia jako bezzasadnego, oskarżony może również składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy. Takie wnioski oskarżony może składać kilkakrotnie, nie ma w tym względzie ograniczeń. Jednakże odmowa sądu w przedmiocie wniosku (odmowa uchylenia czy zmiany tymczasowego aresztowania) może zostać zaskarżona dopiero po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania.5
Zgodnie z prawem każdy środek zapobiegawczy (zatem również tymczasowe aresztowanie) należy uchylić lub zmienić, jeżeli ustały w międzyczasie przyczyny, dla jakich został on orzeczony lub wystąpią tzw. negatywne przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania. Stąd właśnie wynika możliwość składnia wniosków w każdym czasie przez oskarżonego lub jego obrońcę.
Oprócz tego zarządzenie sądu dotyczące zwolnienia osoby tymczasowo aresztowanej z aresztu zostaje wydane obligatoryjnie:
– w przypadku uniewinnienia oskarżonego
– w sytuacji umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania
– w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary na okres próbny
– w sytuacji wymierzenia kary pozbawienia wolności, odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania
– w przypadku, gdy sąd odstąpił w danej sprawie od wymierzenia kary
Czy uważacie, że istnieje więcej sytuacji, w których nie powinno stosować się aresztu tymczasowego? Opowiedzcie nam o nich!
1. Art. 257§ 1 K.p.k.
2. Art. 259§ 1 pkt. 1 i pkt.2 K.p.k.
3. Art. 259 § 2 K.p.k.
