Ochrona praw dziecka w Polsce

Możliwość dochodzenia ochrony tych praw jest uregulowana ogólnymi przepisami proceduralnymi, lecz na potrzeby przestrzegania zasad wyrażonych w Konwencji został powołany w Polsce Rzecznik Praw Dziecka. Prawa dzieci są także chronione w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Do podstawowych praw dziecka, zagwarantowanych w Konwencji należą:

– poszanowanie prawa dziecka do zachowania jego tożsamości, w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych zgodnych z prawem, z wyłączeniem bezprawnych ingerencji1,

– ochrona rodziny – dziecko nie może zostać oddzielone od swoich rodziców wbrew ich woli, z wyłączeniem przypadków, gdy kompetentne władze, podlegające nadzorowi sądowemu, zdecydują zgodnie z obowiązującym prawem oraz stosowanym postępowaniem, że takie oddzielenie jest konieczne ze względu na najlepiej pojęte interesy dziecka2,

– prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka – w tym także możliwość wypowiadania się w sądach w zakresie decyzji mających bezpośredni wpływ na życie dziecka,

– możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem – wniesienie powództwa o alimenty, prawo do składania zeznań w sądzie karnym, prawo do ochrony zatrudnienia gwarantowane przez przepisy Kodeksu Pracy dotyczące szczególnych warunków zatrudnienia młodocianych,

– prawo do otrzymywania lub dostępu do pewnych dóbr i świadczeń, np. imienia, obywatelstwa, opieki zdrowotnej, edukacji, odpoczynku, zabawy, prawo do opieki nad sierotami i osobami niepełnosprawnymi określone w Polsce w Ustawie o Systemie Oświaty oraz Konstytucji RP,

– prawo do ochrony przed przestępnym działaniem dorosłych, zwłaszcza zaś zaangażowania dziecka w działania wojenne, handlowego i seksualnego wykorzystywania, fizycznej i psychicznej przemocy wobec dziecka, przez wprowadzenie surowych sankcji karnych w Kodeksie karnym dla osób dopuszczających się przestępstw, które uderzają w dobro dzieci.

W Polsce prawa dzieci są chronione przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dotyczące: obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka niepełnoletniego, kierowania się przez sądy dobrem dziecka podczas podejmowania decyzji o jego losie (np. umieszczeniu w rodzinie zastępczej), możliwości wypowiadanie się przez starsze dzieci na sali sądowej odnośnie preferencji dotyczących zamieszkania z jednym z rodziców po rozwodzie.

Ponadto, odpowiedzialność za przestępstwa popełnione przez dzieci jest inna niż w przypadku dorosłych. Dziecko (poniżej 17 roku życia) nie odpowiada za popełnione przez siebie przestępstwa przed sądem karnym. O procesie wychowania czy konieczności ustanowienia kuratora decyduje sąd rodzinny. Tylko najcięższe zawinione czyny, stanowiące przestępstwa poważne, z użyciem brutalnej przemocy mogą spowodować, że odpowie za nie dziecko, które ukończyło 15 lat. Jednakże najwyższą karą dla dziecka jest umieszczenie go w placówce wychowawczej.

Organem państwowym odpowiedzialnym za przestrzeganie praw dziecka jest wspomniany już Rzecznik Praw Dziecka, zaś na niższym szczeblu są to specjalne placówki pomocy społecznej, które współpracują z sądami rodzinnymi w celu dbałości o dobro dziecka.

Niejednokrotnie same organy publiczne nie są w stanie zapewnić odpowiedniego przestrzegania tych praw, dlatego też ważne jest poczucie obowiązku obywatelskiego ludzi z otoczenia dziecka, odpowiednich pracowników zatrudnianych w palcówkach oświatowych czy lekarzy, którzy mogą zgłaszać policji (w ramach procedury niebieskiej karty) podejrzenie o stosowaniu przemocy wobec dziecka przez członków rodziny.

1 Art. 8 Konwencji o Prawach dziecka przyjętej przez ONZ w dniu 20 listopada 1989 r.
2 Art. 9 ust. 1 Konwencji o Prawach dziecka przyjętej przez ONZ w dniu 20 listopada 1989 r.