Policja przeszukując mieszkanie czy samochód nie może zabrać dla siebie przedmiotów nie stanowiących dowodów, np. w celach rabunkowych. Przed przystąpieniem do przeszukania Policja ma obowiązek zażądać dobrowolnego wydania rzeczy lub osoby – dopiero w razie naszej odmowy może przystąpić do przeszukania mieszkania, samochodu czy osoby (1). Przeszukanie osoby powinna wykonywać (w miarę możliwości) osoba tej samej płci, co osoba przeszukiwana – ma to na celu ochronę naszej godności oraz zapobieganie np. seksualnym podtekstom dotyku ze strony funkcjonariusza.
Przeszukanie mieszkania przeprowadza najczęściej policja w celu:
– Zatrzymania ukrywającego się podejrzanego o popełnienie przestępstwa (jego zatrzymanie i doprowadzenie na komisariat lub do aresztu śledczego)
– Znalezienie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie (2).
Aby dokonać przeszukania policja musi mieć „uzasadnione przypuszczenie” – nie wystarczy tu zwykła fantazja policjanta, czy jego domysły. Mamy prawo wiedzieć, kto i w jakim celu oraz z jakiego powodu narusza naszą prywatność przeszukując mieszkanie czy samochód w trakcie rutynowej kontroli. Powinniśmy w każdym z tych przypadków zostać pouczeni o naszych prawach i dowiedzieć się o co jesteśmy podejrzani, zanim ktoś przeszuka nasz bagaż czy dom. Przeszukania może dokonać prokurator, policja lub inny organ (strażnik celny, strażnik leśny itp.) jeżeli posiada upoważnienie ustawowe. O przeprowadzeniu przeszukania orzeka sąd wydając postanowienie, które powinno zostać nam pokazane do przeczytania przed przystąpieniem do czynności przeszukania (3).
W zupełnie wyjątkowych sytuacjach (tzw. wypadki nie cierpiące zwłoki) przeszukanie może odbyć się w oparciu o nakaz wydany przez np. komendanta policji lub po okazaniu legitymacji służbowej przez funkcjonariusza. Mamy wówczas w ciągu 7 dni prawo żądać doręczenia nam postanowienia o zatwierdzeniu przeszukania przez sąd – należy zgłosić to do protokołu osobie dokonującej przeszukania (4). Teoretycznie powinniśmy zostać pouczeni o takim prawie żądania doręczenia czy okazania postanowienia, lecz warto upominać się o swoje, gdyby np. policjant o tym „zapomniał”.
photoxpress.com
Poza tym przeszukanie mieszkania czy domu powinno:
– Odbywać się pomiędzy godziną 6.00 a 22.00, chyba że rozpoczęto je za dnia i czynności się przedłużyły lub w wypadkach wyjątkowych (np. ukrywający się przestępca, który odwiedza rodzinę w porze nocnej i policja zamierza go ująć) (5)
– Magazyny, dyskoteki czy kluby oraz inne tego typu pomieszczenia puste lub publicznie dostępne w nocy można przeszukiwać w porze nocnej
– Odbywać się w obecności właściciela, posiadacza czy najemcy (gospodarza) lokalu, który przed rozpoczęciem przeszukania musi zostać zawiadomiony o celu przeszukania i wezwany do dobrowolnego wydania rzeczy przez funkcjonariusza
– Mamy prawo wezwać do siebie np. sąsiada czy inną osobę dorosłą, która ma prawo być w mieszkaniu podczas przeszukania – ma to znaczenie dla celów dowodowych, gdyż taką osobę wskazujemy samą. Jeżeli policja dokona niepotrzebnych zniszczeń lub złamie prawo wówczas przybrana osoba może nam pomóc w procesie o odszkodowanie jako świadek. Policja może wskazać trzecią osobę, która będzie uczestniczyła w przeszukaniu mieszkania. Jedynym ograniczeniem jest sytuacja, gdy nadmiar osób utrudnia przeszukanie lub je uniemożliwia – atakuje policję, przeszkadza, stara się coś ukryć itp.
– Policja czy inni funkcjonariusze powinni obchodzić się z nami z szacunkiem, nie wyrządzać szkód i niszczyć naszych przedmiotów czy demolować mieszkania bez powodu.
– Przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności – np. gdy policja szuka konkretnej osoby, nie ma prawa demolować ścian czy mebli, gdyż ukrywający się przestępca to nie np. paczka marihuany, którą można ukryć np. pod podłogą.
Uwaga!
Ważna jest świadomość naszych praw, gdyż w przypadku gdy dokonane przeszukanie nastąpiło bez wcześniejszego postanowienia sądu, a sąd odmówił jego późniejszego zatwierdzenia i rzecz została przez nas wydana dobrowolnie (a my nie złożyliśmy wniosku o zatwierdzenie zatrzymania rzeczy przez sąd) to ustawa nie precyzuje, kiedy można rzecz odebrać – wiadomo tyle, że nie zostanie zwrócona „niezwłocznie”.
Przeszukanie zmierza do zatrzymania rzeczy, które mają znaczenie dla prowadzonej sprawy karnej. Takie dowody rzeczowe, których szuka się w czasie przeszukania to:
– Narzędzia zbrodni,
– Pieniądze czy inne rzeczy pochodzące z przestępstwa
– Dowody wskazujące na sprawstwo określonej osoby
– Każdy przedmiot, który może stanowić dowód w sprawie: dokumenty, faktury, komputer lub pirackie oprogramowania itp.
– Celem przeszukania może być również ujęcie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa
Po dobrowolnym wydaniu rzeczy mamy prawo (i warto z niego skorzystać) złożyć wniosek o sporządzenie lub doręczenie nam postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania naszej rzeczy. Wówczas będziemy mogli ją odzyskać naszą własność po zakończeniu postępowania, nie dotyczy to rzeczy, które pochodzą z przestępstwa, mimo, że kupiliśmy je od osoby trzeciej. Np. zakupiona przez nas skradziona biżuteria, gdy nawet nie wiedzieliśmy o tym, że pochodzi z kradzieży nie zostanie nam zwrócona. Można tylko żądać w procesie cywilnym odszkodowania od osoby, która taką rzecz nam sprzedała wiedząc, że był to przedmiot skradziony. Zatrzymane rzeczy powinny zostać pokwitowane przez funkcjonariusza, aby umożliwić nam ich odzyskanie w razie gdyby nie nadawały się do celów postępowania, lub gdyby sąd nie zatwierdził przeszukania postanowieniem. Wówczas możemy zgłosić się po naszą własność.
Źródła:
1) Art. 217 k.p.k.
2) Art. 219 § 1 k.p.k.
3) Art. 220 § 1 i § 2 k.p.k.
4) Art. 220 § 3 k.p.k.
5) Art. 221 § 1 i § 2 k.p.k.
Czy uważacie, że przepisy odnoście przeszukań są odpowiednie? Podzielcie się swoją opinią.
