Potocznie proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego określa się rozwodem kościelnym bądź unieważnieniem ślubu, ale oba te formułowania są niewłaściwe. Zgodnie z prawem kanonicznym podczas procedury orzekania o nieważności lub ważności umowy małżeńskiej nie dochodzi bowiem do wydania wyroku o rozwodzie, sąd kościelny nie ma też takich możliwości, aby unieważnić ślub. Sąd orzeka jedynie o nieważności małżeństwa, a sam proces prowadzi do uznania, że kobieta i mężczyzna nie zawarli go w ogóle. Według prawa kanonicznego nie można więc unieważnić czegoś, co nigdy nie istniało.
Przeszkody małżeńskie
Podstawą do otrzymania „rozwodu kościelnego” jest podejrzenie, że prawo kanoniczne zostało złamane już w chwili zawarcia małżeństwa. Kościół Katolicki bierze tu pod uwagę 12 przeszkód małżeńskich, czyli takich okoliczności, które sprawiają, że dana osoba jest niezdolna do zawarcia małżeństwa. Są to:
– Przeszkoda wieku
– Przeszkoda niemocy płciowej
– Przeszkoda węzła małżeńskiego
– Przeszkoda różnej religii
– Przeszkoda święceń
– Przeszkoda publicznego, wieczystego ślubu czystości
– Przeszkoda uprowadzenia
– Przeszkoda występku (zabójstwa współmałżonka)
– Przeszkoda pokrewieństwa
– Przeszkoda powinowactwa
– Przeszkoda przyzwoitości publicznej
– Przeszkoda pokrewieństwa prawnego (adopcji)
Poza tym przesłankami do unieważnienia małżeństwa mogą być też takie przyczyny, które pojawiły się dopiero po kilku latach wspólnego życia. Zalicza się do nich: chorobę psychiczną, wyniszczające nałogi, niemoc płciową oraz padaczkę.
Jednak najczęstszym powodem, na który powołują się pary chcące unieważnienia małżeństwa jest „niedojrzałość emocjonalną partnera”, czyli niezdolność do podjęcia przez niego obowiązków małżeńskich z powodów psychicznych. Jest to dość szerokie pojęcie, za którym kryć się mogą takie procedery, jak np. prowadzenie przez współmałżonka hulaszczego trybu życia, nie łożenie na utrzymanie rodziny czy brak zainteresowania wychowaniem dzieci.
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa
Prawo do złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego mają małżonkowie. Mogą to zrobić zarówno obie strony, jak i tylko jedna z nich. Przy czym konieczne jest, aby małżonkowie przed przystąpieniem do postępowania przed sądem kościelnym uzyskali rozwód cywilny lub przynajmniej złożyli do właściwego sądu okręgowego pozew o rozwód.
Aby rozpocząć proces unieważniania małżeństwa do sądu kościelnego diecezjalnego lub metropolitalnego trzeba złożyć skargę powodową i podać w niej konkretne przyczyny przemawiające za tym, że małżeństwo faktycznie należy uznać za nieważne. Skarga może zostać dostarczona osobiście albo wysłana pocztą. Przewodniczący trybunału kościelnego na decyzję o jej przyjęciu bądź odrzuceniu ma 10 dni. Przy ocenie bierze jednak pod uwagę tylko przyczyny formalne, zaś te merytoryczne rozstrzyga już inna diecezja.
W przypadku, gdy skarga zostaje przyjęta, rozpoczyna się proces sądowy. Różni się on jednak od typowych procesów, bo nie ma tu rozpraw. W składzie sędziowskim znajduje się trzech sędziów zawodowych, a jego przewodniczącym jest oficjał (wikariusz sądowy) lub wice oficjał (wikariusz pomocniczy). W każdym tego typu procesie występuje też tzw. obrońca węzła małżeńskiego. Jego zadaniem jest przedstawianie przed sądem argumentów, które świadczyłyby za ważnością małżeństwa ze względu na trzy dobra: potomstwo, wiarę i sakrament.
Jak wygląda proces o umieważnienie małżeństwa?
W procesie o unieważnienie małżeństwa kościelnego w pierwszej kolejności ustalana jest przesłanka procesowa, a następnie sąd kościelny zbiera dowody, które mają mu pomóc w ustaleniu czy małżeństwo faktycznie jest nieważne. Małżonkowie oraz ich świadkowie oddzielnie składają zeznania, które są protokołowane. Dopiero pod koniec procesu obie strony mają prawo zapoznać się z materiałem dowodowym zebranym w spawie. Wtedy też mogą domagać się uzupełnienia dowodów oraz wnioskować o przesłuchanie kolejnych świadków.
Warto zdawać sobie sprawę z tego, że nieważność małżeństwa zostaje potwierdzona dopiero po uzyskaniu dwóch zgodnych wyroków w kolejnych instancjach kanonicznych. Sam proces trwa około 2-3 lata, a opłaty procesowe oscylują w granicy 1200 zł.
Źródła:
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983
Czy informacje zawarte w artykule okazały się pomocne? Wypowiadajcie się w komentarzach.
