Każdy ze wspólników ma prawo (i jednocześnie obowiązek) do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej – prawo to dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. [1] Spółka jawna nie może być spółką jednoosobową – jedynie w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ustawa przyjmuje taką konstrukcję jako dozwoloną prawem.
Czynności dokonane przez wspólnika w imieniu spółki z samym sobą – mogą w szczególności godzić w interesy spółki. Jednakże przy specyficznej odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej – nieograniczoną i obejmującą majątek osobisty wszystkich jej wspólników – celowość zawierania takiej umowy na szkodę spółki niejednokrotnie może okazać się wątpliwa. Zakaz dokonywania czynności z „samym sobą” jest bardzo silnie uzasadniony aksjologicznie – chroni zwłaszcza uzasadnione interesy mocodawcy (w tym wypadku – spółki jawnej, w której imieniu działa wspólnik ze skutkiem dla niej bezpośrednim). Należy podkreślić, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wspólnik zasadniczo nie może zawrzeć umowy w imieniu spółki, gdy występuje w charakterze drugiej strony.
Taka konstrukcja zawartej umowy byłaby co najmniej wątpliwa i w dodatku spełniająca przesłanki nieważności tak zawartej umowy na mocy art. 58 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. [2] Należy jednak zaznaczyć, że w praktyce nierzadko wskazuję się na wątpliwe sięganie do przepisów kodeku cywilnego w kwestiach, których uregulowania należy szukać wyłącznie na gruncie Kodeksu spółek handlowych.
Problematyczność dopuszczalności zawierania umowy „z samym sobą” jest jednakże bardziej widoczna w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która to może być spółką jednoosobową. W spółce z o.o. jednoosobowej jedyny wspólnik wykonuje wszystkie uprawnienia przysługujące zgromadzeniu wspólników. [3] Spółka z o.o. w przeciwieństwie do spółki jawnej (będącej spółką osobową, o ułomnej osobowości prawej) – jest osobą prawna, zatem samodzielnym podmiotem praw i obowiązków oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Jedyny wspólnik spółki z o.o. jest zarazem członkiem jednoosobowego zarządu tej spółki. Jakie rodzi to konsekwencje w praktyce?
Kodeks spółek handlowych przewiduje wprost sytuację, gdy wszystkie udziały spółki przysługują jedynemu wspólnikowi – wówczas oświadczenie woli takiego wspólnika składane spółce wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, chyba że ustawa stanowi inaczej. [4] Ponadto, czynność prawna między jedynym wspólnikiem spółki z o.o. a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Niezachowanie przewidzianej formy aktu notarialnego skutkuje pełną i bezwzględną nieważnością dokonanej czynności prawnej.
Źródła:
[1]Art. 29 § 1 i § 2 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych z późniejszymi zmianami
[2] Art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego
[3] Art. 156 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych z późniejszymi zmianami
[4] Art. 173 § 1 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych z późniejszymi zmianami
Czy informacje zawarte w artykule okazały się pomocne? Wypowiadajcie się w komentarzach.
