Jednakże od 3 maja 2012 r. wchodzą w życie przepisy ustawy z dnia 16 września 2011r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw na mocy której zostaną zniesione przepisy ogólne dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych – i nie tylko. [1]
1. Postępowanie w sprawach gospodarczych – do dnia 3 maja 2012r.
Sprawy gospodarcze rozpoznawane dotychczas w postępowaniu odrębnym dotyczą roszczeń ze stosunków cywilnych, w których stronami (pozwanym i powodem) są przedsiębiorcy – w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. [2] Fakt zaprzestania przez jedną ze stron prowadzenia działalności gospodarczej przed lub po wytoczeniu powództwa nie wpływa na zastosowanie przepisów dotyczących postępowania w sprawach gospodarczych. Oprócz ogólnej definicji, wskazanej powyżej, do spraw rozpoznawanych w tym postępowaniu ustawa zalicza:
– sprawy ze stosunku spółki;
– powództwa przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;
– sprawy należące do właściwości sądów na podstawie przepisów o ochronie konkurencji, prawa energetycznego, prawa telekomunikacyjnego, prawa pocztowego oraz przepisów o transporcie kolejowym;
– powództwa wytaczane przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone [3].
Przedsiębiorcami w rozumieniu cytowanych przepisów są nie tylko osoby fizyczne czy osoby prawne, lecz również jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, lecz którym ustawa przyznaje taką zdolność – warunkiem jest prowadzenie we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej.
Do zakresu spraw gospodarczych rozpoznawanych do dnia 3 maja 2012 r. w postępowaniu odrębnym nie należą jednak sprawy związane z prowadzoną przez którąkolwiek ze stron działalnością wytwórczą w rolnictwie (w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt), ogrodnictwie, warzywnictwie, leśnictwie i rybactwie śródlądowym. Także prowadzenie przez rolników działalności agroturystycznej (wynajmu pokoi, sprzedaży domowych posiłków) nie wchodzi w zakres pojęcia „spraw gospodarczych”.
Sprawy gospodarcze są rozpoznawane przez Wydziały Gospodarcze w sądach rejonowych czy okręgowych w I instancji. Do najważniejszych odrębności, jakimi cechuje się postępowanie w sprawach gospodarczych należy zaliczyć:
1. Zakaz występowania z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych, zgłoszonych już w pozwie wszczynającym postępowanie gospodarcze. Jedynie w razie zmiany okoliczności powód może żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu – jego wartości lub innego przedmiotu, zaś w sprawach o świadczenia powtarzające się (np. czynsz najmu) możliwe jest rozszerzenie żądania pozwu o świadczenia za dalsze okresy [4].
2. W toku sprawy strona reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego czy Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa jest obowiązana doręczać odpisy pism procesowych z załącznikami bezpośrednio stronie przeciwnej – do pisma wnoszonego do sądu należy załączyć dowód doręczenia przeciwnikowi procesowemu tego pisma. Obecnie zasada ta obowiązuje również w postępowaniu cywilnym na zasadach ogólnych. Bezpośrednie doręczanie pism pomiędzy pełnomocnikami zapobiega odraczaniu rozprawy z powodu konieczności zapoznania się z ich treścią.
3. Obowiązująca prekluzja dowodowa. W postępowaniu w sprawach gospodarczych już w pozwie strona musi zgłosić wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania. Ma to na celu przyspieszenie samego postępowania. Jedynym wyjątkiem jest wykazanie przez stronę, że powołanie dowodów w pozwie czy sprzeciwie czy zarzutach od nakazu zapłaty (lub odpowiedzi na pozew) nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. Od tego momentu strona ma dodatkowe 14 dni na wskazanie wszystkich znanych jej dowodów i zarzutów. [5]
4. Do obowiązkowych załączników do powództwa w postępowaniu gospodarczym należą dokumenty potwierdzające próbę ugodowego załatwienia sporu – dołączenie odpisów reklamacji, wezwań do dobrowolnego spełniania żądania wraz z dowodami ich doręczenia stronie przeciwnej. Dołączenie tych dokumentów ma znaczenie również dla orzekania o kosztach – obciążenie nimi np. powoda bez względu na wynik sprawy, jeżeli nie dowiódł, że próbował ugodowo załatwić sprawę z pozwanym.
5. Pozwany ma obowiązek wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie 14 dni od dnia doręczenia mu pozwu. Wniesienie jej po terminie – skutkuje zwrotem, zaś sąd może wydać wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym.[6] Nie dotyczy to rzecz jasna sytuacji, gdy sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym – wówczas nie wnosi się odpowiedzi na pozew lecz sprzeciw lub zarzuty od nakazu zapłaty, tak aby sąd uchylił nakaz zapłaty lub by stracił on moc. Co ważne – w przypadku obligatoryjnej w tym postępowaniu odpowiedzi na pozew – obowiązuje prekluzja dowodowa.
6. Niedopuszczalne jest wniesienie powództwa wzajemnego.
7. Sąd ma zakreślony przykładowy termin na rozpoznanie sprawy – wydanie wyroku w sprawie powinno nastąpić w terminie trzech miesięcy od daty złożenia pozwu. [6]
8. Po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku nie można żądać wznowienia postępowania, chyba że strona była pozbawiona możliwości działania lub nie była należycie reprezentowana w trakcie trwania postępowania gospodarczego. [7]
2. Postępowanie w sprawach gospodarczych po 3 maja 2012r.
Nowelizacja (bardzo obszerna) Kodeksu postępowania cywilnego zakłada zniesienie powyższych przepisów, zaś rozdział I w dziale IVa w tytule VII części pierwszej (postępowanie w sprawach gospodarczych. Przepisy ogólne) zostaje uchylony. Oznacza to, że dotychczasowe postępowania w sprawach gospodarczych będą rozpoznawane na zasadach ogólnych k.p.c. Czy oznacza to odformalizowanie procedury dochodzenia roszczeń? Nic bardziej mylnego, gdyż jednocześnie nowelizacja zakłada „zmianę reguł gry” w samym postępowaniu cywilnym – zwłaszcza przeniesienie na grunt postępowania cywilnego zasad prekluzji dowodowej obowiązującej dotychczas wyłącznie w postępowaniu w sprawach gospodarczych.
Oznacza to, że także osoby fizyczne, nie będące przedsiębiorcami i dochodzące swych roszczeń będą zmuszone do podania wszystkich okoliczności faktycznych już w pozwie czy odpowiedzi na pozew (podczas pierwszej merytorycznej czynności procesowej). W dodatku zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, czy strona korzysta z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Jakie są skutki nie dochowania prekluzji dowodowej? Wiele zależy od swobodnego uznania sądu, gdyż konieczność powołania nowych dowodów czy zarzutów mogła pojawić się później bez względu na winę czy staranność strony. Jeżeli jednak sąd nie uzna tej „konieczności” za uzasadnioną – pominie spóźnione twierdzenia i dowody.
Oprócz prekluzji dowodowej zmianą niezwykle doniosłą jest ograniczenie ilości pism przygotowawczych składanych przez strony w toku postępowania. Pisma przygotowawcze strony po 3 maja 2012r. będą mgły składać wyłącznie na wyraźne polecenie (zarządzenie) sądu – w dodatku sąd może wskazać okoliczności, jakie mają zostać w piśmie wyjaśnione. Ma to przede wszystkim usprawnić postępowanie cywilne i zapobiegać jego przedłużaniu na skutek zasypywania sądu kolejnymi pismami w toku procesu.
Źródła:
[1] Art. 1 pkt. 46) Ustawy z dnia 16 września 2011r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw
[2] Art. 479 (1) § 1 Kodeksu postępowania cywilnego
[3] Art. 479 (1) § 2 k.p.c.
[4] Art. 479 (4) § 2 k.p.c.
[5] Art. 479 (12) § 1 k.p.c.
[6] Art. 479 (16) k.p.c.
[7] Art. 479 (22) k.p.c.
