Nawiązka może wyjątkowo zastąpić obowiązek naprawienia przez skazanego szkody wyrządzonej przestępstwem. W razie skazania sąd może orzec (zaś na wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby sąd orzeka) obowiązek naprawienia szkody przez zapłatę określonej sumy pieniężnej lub zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.1 Jednakże zamiast orzekać o naprawieniu szkody (czy zapłacie zadośćuczynienia), sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, która zastępuje obowiązek naprawienia szkody.2 Orzeczenie nawiązki jako sposób naprawienia szkody wyrządzonej konkretnej osobie jest sytuacją wyjątkową.
Nawiązka jest orzekana przez sądy karne z urzędu i ma zawsze charakter fakultatywny, co oznacza, że orzeczenie jej uzależnione jest od uznania sądu. Nawiązka opisana w art. 47 Kodeksu karnego może zostać orzeczona tylko za przestępstwa ściśle w tym przepisie wymienione. Orzekana jest nie dla osoby pokrzywdzonej, lecz na cele społeczne. Pieniądze z nawiązki nie trafiają więc do pokrzywdzonego, tylko do organizacji pożytku publicznego, wskazanych w przepisach prawa.
Nawiązkę sąd może orzec wobec sprawcy umyślnych przestępstw:
– przeciwko życiu lub zdrowiu (zabójstwo, dzieciobójstwo, eutanazja, przerwanie ciąży bez zgody, pobicie itp.)
– których skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządów ciała lub rozstrój zdrowia – bójka, pobicie, narażenie na zarażenie wirusem HIV
– spowodowanie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym – jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia
– sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia
– spowodowanie wypadku komunikacyjnego w którym inna osoba doznała obrażeń ciała lub poniosła śmierć, jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia (także gdy sprawca był żołnierzem)
W przypadku popełnienia któregoś z powyższych przestępstw, wymienionych w przepisach dotyczących przypadków orzeczenia przez sąd nawiązki, orzekana jest ona na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Nawiązkę sąd może również orzec, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa przeciwko środowisku naturalnemu, np. zniszczenia w świecie roślinnym czy zwierzęcym, zanieczyszczanie środowiska, przetwarzania i nielegalnej pracy z odpadami itp. Wówczas nawiązka jest orzekana na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Celem nawiązki jako środka karnego jest nie tylko ukaranie sprawcy, lecz również zrekompensowanie społeczeństwu wyrządzonej szkody. Nawiązka nie trafia do budżetu bezpośredniej ofiary, zwłaszcza że np. w sytuacji przestępstw przeciwko środowisku naturalnemu skutki zanieczyszczeń dotykają większą liczbę ludzi, którzy nie są bezpośrednio pokrzywdzonymi przestępstwem.
Sąd orzekając nawiązkę musi brać pod uwagę zasadność orzeczenia takiego środka karnego, nie może on być orzekany mechanicznie, gdy zostanie popełnione przestępstwo wskazane powyżej. Nawiązka, jako środek karny, może zostać orzeczona kumulatywnie z karą lub samoistnie. Wysokość nawiązki może sięgać do kwoty 100.000 zł.
Czy uważacie, że nawiązka jest wystarczającym środkiem karnym? Czy może zapobiec kolejnym przestępstwom? Wyraźcie swoją opinię!
1. Art. 46 § 1 Kodeksu karnego
2. Art. 46 § 2 Kodeksu karnego