Oskarżonym z kolei jest osobą, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobą, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. [1] Istnieje również zasada, że jeżeli w przepisach kodeksu używa się w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, podobne zasady i przepisy mają zastosowanie również do podejrzanego.
Fundamentalnym prawem oskarżonego jest jego prawo do obrony, z którego poniekąd wynikają wszelkie inne uprawnienia przysługujące mu w trakcie postępowania. Zdaniem doktryny, prawo do obrony jest realizowane przez wszelkie czynności podejmowane w interesie oskarżonego w czasie postępowania, które mają na celu odparcie oskarżenia albo do odpowiedniego zmniejszenia odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn. Prawo do obrony oznacza nie tylko prawo do czynnego działania obrońcy oskarżonego, lecz także samego oskarżonego. Z istoty tego prawa wynika również, że oskarżony ma prawo do milczenia i biernego zachowania się. [2]
Innymi prawami oskarżonego w procesie karnym, wymienionymi w ustawie Kodeks postępowania karnego są:
– prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie zna w stopniu wystarczającym języka polskiego i istnieje ryzyko, że nie będzie w stanie skutecznie się bronić [3];
– oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia, że jest niewinny. Na skutek obowiązującej zasady domniemania niewinności to rolą organów ścigania jest zebranie dowodów świadczących o winie oskarżonego. Jeżeli prokuratura czy policja nie potrafi takich wskazać, skazanie oskarżonego jest niezgodne z prawem i nie powinno mieć miejsca, nawet jeżeli nie wykazał on, że nie popełnił zarzucanego mu czynu;
– jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, może żądać wyznaczenia mu obrońcy z urzędu przez sąd. Jedyne, co oskarżony musi wykazać przy składaniu takiego wniosku, jest okoliczność, że nie jest on w stanie ponieść kosztów wynajęcia adwokata we własnym zakresie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i swojej rodziny. [4] Poza tym, oskarżony ma prawo do ustanowienia obrońcy we własnym zakresie, w sytuacji zaś, gdy jest pozbawiony wolności (np. zatrzymany, aresztowany) obrońcę może za niego ustanowić inna osoba, zawiadamiając o tym oskarżonego;
– oskarżonemu przysługuje prawo do rzetelnej informacji – doręczane mu są wszelkie pisma z sądu, zarządzenia wydane poza rozprawą czy inne dokumenty – wraz z dokładnym pouczeniem co do możliwości i sposobu ich zaskarżenia. Ponadto w ramach jawności informacji może bez ograniczeń w toku postępowania sądowego przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, może uzyskiwać nieodpłatnie kserokopie z akt sprawy i odpisy pism, protokołów czynności w których uczestniczył;
– ponadto, oskarżony może czynnie bronić się przez to, że ma prawo do zgłaszania wniosków dowodowych, składania wyjaśnień, zadawania świadkom pytań podczas ich przesłuchania przed sądem;
– w toku postępowania przygotowawczego oskarżony ma prawo żądać, aby umożliwiono mu złożenie wyjaśnień na piśmie [5] oraz dopuszczono go do czynności podejmowanych w czasie śledztwa, zwłaszcza tych, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie;
– oskarżony może złożyć wniosek do sądu, przed którym toczy się postępowanie o skazanie bez przeprowadzania postępowania dowodowego na rozprawie – wniosek taki może złożyć do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej. Uprawnienie to przysługuje jednakże tylko oskarżonemu, któremu zarzucono występek (zagrożony karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc). Wniosek taki może zawierać propozycję wymierzenia mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego. [6]
Ponadto, przysługuje mu prawo do wnoszenia środków odwoławczych (zażaleń, apelacji, kasacji, skargi o wznowienie postępowania), prośby o ułaskawienie do Prezydenta RP. W przypadku zaś niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania czy zatrzymania przysługuje mu prawo do zgłoszenia żądania odszkodowania do Skarbu Państwa z tego tytułu. Najczęściej prawo to powstaje w sytuacji, gdy oskarżony w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę – wówczas z całą pewnością przysługuje mu roszczenie do Skarbu Państwa o odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłą z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść. [7] Bowiem, jak podkreśla Sąd Najwyższy, prawo do żądania odszkodowania jest „(…) ustawową gwarancją realizacji prawa w sposób zapewniający respektowanie standardu określonego normą konstytucyjną i regulacjami wskazanych w kasacji źródeł prawa europejskiego.” [8]
Jakie jest Wasze zdanie na ten temat? Podzielcie się opiniami!
Źródła:
[1] Art. 6 K.p.k.
[2] Art. 6 K.p.k.
[3] Art. 73 § 3 K.p.k.
[4] Art. 78 § 1 L.p.k.
[5] Art. 176 K.p.k.
[6] Art. 387 K.p.k.
[7] Art. 552 § 1 K.p.k.
[8] Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 15 listopada 2007 r. IV KK 82/2007 LexPolonica nr 2154075
