Rodzina zastępcza a rodzice biologiczni

W rodzinach zastępczych są dzieci czekające dopiero na adopcję lub takie, których adoptowanie nie jest możliwe ze względu na przeszkody prawne związane z tym, że rodzice dziecka nadal mają władzę rodzicielską. Rodzina zastępcza funkcjonuje jako „tymczasowy dom” dla dziecka, które z różnych powodów nie może przez jakiś czas pozostawać z rodzicami biologicznymi. Może także być sposobem na ograniczenie praw rodzicielskich w stosunku do dziecka.

Członkowie rodziny zastępczej sprawują pieczę nad dzieckiem całodobowo i są przy tym zobowiązani (jeżeli sąd opiekuńczy nie orzekł inaczej) do podtrzymywania naturalnych więzi między dzieckiem i jego prawdziwymi rodzicami. Przy czym sąd opiekuńczy okresowo – przynajmniej raz na 6 miesięcy – ma obowiązek dokonać oceny sytuacji dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej.1

Podział obowiązków pomiędzy rodziną zastępczą i rodzicami biologicznymi uzależniony jest przede wszystkim od treści orzeczenia sądu opiekuńczego. Sąd może rodziców pozbawić władzy rodzicielskiej, ograniczyć jej wykonywanie, zawiesić wykonanie władzy rodzicielskiej, przywrócić wykonywanie czy powierzyć wykonywanie tej władzy rodzinie zastępczej. Dodatkowo, sąd opiekuńczy może także zakazać rodzicom biologicznym kontaktowania się z dzieckiem, mając na względzie jego dobro.

Jeżeli w określonej sytuacji nie zapadło szczegółowe postanowienie, rodzice zastępczy:

– sprawują nad dzieckiem codzienną opiekę,
– wychowują dziecko, zaspokajając jego potrzeby edukacyjne, wypoczynkowe, bytowe,
– reprezentują małoletniego przed sądem czy innymi organami przy dochodzeniu na jego rzecz alimentów od rodziców czy rodzica dziecka lub świadczeń socjalnych,
– zapewniają dostęp do świadczeń zdrowotnych,
– zapewniają ochronę przed ingerowaniem w życie prywatne dziecka2.

Pozostałe uprawnienia i obowiązki należą do rodziców biologicznych dziecka, jeżeli nie zostali oni pozbawieni przez sąd władzy rodzicielskiej. Do kompetencji rodziców dziecka należą nadal:

– decydowanie w kwestiach kształcenia dziecka,
– decyzje w sprawie sposobu leczenia małoletniego,
– zarządu majątkiem należącym do dziecka (w wyjątkiem rzeczy osobistych należących do małoletniego),
– łożenie w miarę możliwości finansowych na dziecko przebywające w rodzinie zastępczej – co prawda, rodzina zastępcza otrzymuje wynagrodzenie przypadające na dziecko, lecz w razie otrzymywania przez dziecko alimentów od rodziców czy uposażenia rodzinnego, kwota wynagrodzenia z budżetu państwa jest odpowiednio pomniejszana.

Pobyt dziecka w rodzinie zastępczej może trwać do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletniości. Poza tym, jeżeli w trakcie przebywania dziecka w rodzinie zastępczej organizator pieczy nad dzieckiem stwierdzi, że ustały przyczyny uzasadniające przebywanie dziecka pod pieczą zastępczą, zwraca się on do sądu z wnioskiem o przywrócenie opieki nad dzieckiem jego właściwym rodzicom.

1 Art. 579 (1) Ust. 3 K.p.c.
2 Art. 40 ust. 1 Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej