Cytowanie dzieł filmowych ma miejsce zazwyczaj w innych tego typu utworach, gdzie fragment cudzego filmu jest wykorzystany jako kontekst, refren, element parodii, antyteza naszego dzieła. Takie wykorzystanie fragmentów filmu (także w spotach reklamowych) jest rzecz jasna dopuszczalne.
Ustawa o prawach autorskich nie zawiera szczególnych przepisów dotyczących cytowania fragmentów dzieł filmowych. Zastosowanie ma tutaj ogólnie sformułowane prawo cytatu, które w każdym konkretnym przypadku musimy skonkretyzować i dopasować do sytuacji. Warto znać przede wszystkim podstawowe warunki, jakie musi spełnić cytat:
Cytat musi w jakiś sposób zostać wyróżniony, rozpoznawalny i należycie oznaczony – aby nie wprowadzić w błąd odbiorców co do rzeczywistego autorstwa fragmentu
Fragment utworu, który cytujemy – musi być jedynie częścią naszego dzieła, nie może stanowić połowy naszego utworu, gdyż odbiorca może mieć wątpliwość, gdzie jest granica pomiędzy cytatem a naszym dziełem i jaką rolę pełni w nim cytat
Cytat nie może być jedyną podstawą naszego dzieła – musi w niej istnieć nasz wkład twórczy, widoczny dla odbiorcy i nadający nowe znaczenie zgodne z naszym dziełem cytowanemu fragmentowi
Wymieniliśmy imię i nazwisko twórcy cytowanego fragmentu, oraz źródło z jakiego zaczerpnęliśmy cytat, tak aby było ono widoczne dla odbiorców dzieła
Cytując musimy dbać o podanie twórcy i źródła, tak aby uwzględnić istniejące możliwości (inne miejsca publikacji, pseudonim pod jakim twórca publikuje swoje dzieła)
Nie musimy z tytułu wykorzystania fragmentu cudzego utworu jako cytatu płacić wynagrodzenia twórcy, którego cytujemy (1).
Dozwolone cytowanie (w utworach stanowiących samoistną całość) polega na przytaczaniu urywków filmu innego twórcy, lecz cytowanie powinno być uzasadnione wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (2). Cytat może zostać przez nas wykorzystany, jeżeli spełnia w naszym utworze jakąś funkcję. Funkcją może być wywołanie efektu artystycznego, uzasadnienie tezy, rozrywka, cel polityczny lub historyczny
Nie mamy prawa wykorzystać cytatu niezgodnie z intencją twórcy cytowanego dzieła – ma to znaczenie zwłaszcza przy wykorzystaniu cytatu dla celów politycznych czy propagandowych
Cytowanie samego tylko fragmentu (bez jednoczesnego „tworzenia” własnego utworu) nie jest dopuszczalne, chyba, że ma miejsce w celach dydaktycznych (można umieszczać takie fragmenty filmów tworząc materiały edukacyjne w postaci wypisów, antologii) lecz w tym wypadku twórcy fragmentów przysługuje prawo do żądania wynagrodzenia (3).
Źródła:
1) Art. 34 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
2) Art. 29 § 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
3) Art. 29 § 3 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Czy zdarzyło Wam się, że ktoś użył materiałów Waszego autorstwa bez pytania i podania autora? Jak rozwiązaliście tę sytuację? Podzielcie się swoimi doświadczeniami.