Jakie prawa ma pracownik w Unii Europejskiej?

Przedstawienie tego zagadnienia należy rozpocząć od zdefiniowania, kto w prawie Unii Europejskiej ma status pracownika. W Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Traktacie Lizbońskim) nie ma sformułowanej definicji pracownika. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE precyzuje w orzecznictwie pojęcie pracownika jako osoby, która świadczy pracę za wynagrodzeniem w stosunku zależności od pracodawcy. Zdaniem Trybunału liczy się rzeczywista aktywność zawodowa, nie zaś charakter umowy czy wysokość zarobków. Pracownikami korzystającymi z uprawnień wynikających z traktatu są zatem:

– osoby świadczące pracę (np. sportowiec zawodowy, stażysta, członkowie wspólnoty wyznaniowej, nawet prostytutki – jeżeli w danym państwie członkowskim prostytucja jest legalna, pracownicy zatrudnieni nawet w wymiarze 12 godzin tygodniowo, a więc nie na pełny etat);

– otrzymujące wynagrodzenie za pracę (ekonomiczny ekwiwalent pracy) – nie musi to być pełne wynagrodzenie, może być niższe niż tzw. płaca minimalna i może być wyrażone w postaci żywności, mieszkania lub pieniędzy;

– zależność od pracodawcy (wykonywanie poleceń służbowych, zawarcie umowy o pracę, stosunek zwierzchnictwa przełożonego w pracy itp.);

– nie może to być praca dorywcza.

Jeżeli dana osoba jest pracownikiem, ma ona prawo do podjęcia zatrudnienia w państwie członkowskim bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa. W związku z treścią swobody przepływu pracowników opisanej w Traktacie pracownik – obywatel UE może:

– ubiegać się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy
– swobodnie przemieszczać się w tym celu po terytorium państw członkowskich
– przebywać w państwie członkowskim w celu podjęcia pracy
– pozostawać w państwie członkowskim po ustaniu zatrudnienia (1)

Konkretyzacją przepisów traktatu jest Rozporządzenie Rady (EWG) NR 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty. Obowiązuje ono bezpośrednio państwa i pracodawców, na przepisy tego rozporządzenia można powoływać się przed sądem. Prawa przyznane tym rozporządzeniem pracownikom są szerokie i dotyczą różnych aspektów życia pracownika. Pokrótce wymienię najważniejsze uprawnienia. Są one następujące:

– „Obywatel Państwa Członkowskiego, który poszukuje zatrudnienia na terytorium innego Państwa Członkowskiego, powinien uzyskać taką samą pomoc, jakiej biura pracy w tym państwie udzielają swoim obywatelom poszukującym zatrudnienia” (2).

– dostęp do szkolenia w szkołach zawodowych i ośrodkach doskonalenia zawodowego.

– „Pracownik, będący obywatelem Państwa Członkowskiego, nie może być na terytorium innego Państwa Członkowskiego ze względu na swą przynależność państwową traktowany odmiennie niż pracownicy krajowi pod względem warunków zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia i, jeżeli straci pracę, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia” (3).

– Pracownik ma prawo do korzystania z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych jak pracownicy krajowi.

– Prawo do połączenia rodziny wynikające z dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich w ramach prawa do połączenia rodziny uprawnienia obywateli przysługują współmałżonkowi, dzieciom do 21 roku życia, osobom bliskim, którzy pozostają na utrzymaniu współmałżonka.

– Prawo do edukacji dl dzieci pracownika przebywających wraz z nim w państwie członkowskim (także prawo do stypendiów takich samych jakie mają obywatele).

– Prawo pobytu w związku z poszukiwaniem pracy (akceptowalny okres poszukiwania pracy to 6 miesięcy).

– Prawo pobytu po zakończeniu pracy lub działalności gospodarczej (tutaj konieczne uprzednie 12-miesiecy zatrudnienia.

– Nabywanie nieruchomości na własne potrzeby (aby mieszkać i pozostać na stałe w tym państwie).

– Prawo do dodatków za rozłąkę, świadczeń rehabilitacyjnych i innych, które przysługują obywatelom tego państwa.

– Prawo przynależności do związków zawodowych i innych organizacji.

– Dostęp do szkolnictwa, ochrony zdrowia, uprawnień socjalnych.

– Uznawanie zdobytych w kraju pochodzenia kwalifikacji zawodowych przez państwa członkowskie oraz stażu pracy.

Dopuszczalnymi wyjątkami ograniczenia tych praw przez państwo członkowskie wobec takiego pracownika są wyjątki przewidziane w traktacie. Każdy inny powód zwolnienia, czy gorszego traktowania – będzie uznany za nielegalny przejaw dyskryminacji. Wyjątkami tymi są bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny oraz ochrona zdrowia publicznego. Warunki zatrudnienia na szczeblach urzędników państwowych również mogą być przez państwa członkowskie wyłączone ze swobody przepływu pracowników. Ma to oczywiście związek ze szczególnym związkiem urzędnika z jego funkcją publiczną i lojalnością wobec kraju.

Źródła:
1) Art. 45 pkt. 3 TFUE (Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej)
2) Art. 5 Rozporządzenia Rady (EWG) NR 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.
3) Art. 7 pkt. 1 Rozporządzenia Rady (EWG) NR 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.