1. Odpowiedzialność odszkodowawcza za łamanie przepisów prawa pracy
Taką odpowiedzialność przewidują przepisy Kodeku pracy, regulujące stosunek pracy łączący pracodawcę i osoby przez niego zatrudniane. Zawarcie umowy o pracę powoduje, że pracodawca i pracownik powinni przestrzegać obowiązki wynikające ze stosunku pracy. Dotyczy to przykładowo zasad dotyczących obowiązku wskazanego w prawie pracy w zakresie terminu wystawienia świadectwa pracy przez pracodawcę. Pracownik może dochodzić swoich roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracodawcę wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.1
Aby skorzystać z tego prawa pracownik musi wykazać wystąpienie trzech przesłanek:
1) fakt niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy przez pracodawcę,
2) poniesienie przez pracownika szkody na skutek pozostawania bez pracy czy niemożności skorzystania z innej, korzystnej oferty zatrudnienia,
3) istniejący związek przyczynowy między niewydaniem w terminie lub wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy, a powstałą szkodą
Odszkodowanie dochodzone na tej podstawie jest ograniczona przez przepisy prawa pracy do wysokości wynagrodzenia pracownika za czas pozostawania bez pracy, nie dłuższy jednak niż 6 tygodni. Podobnie – na mocy przepisów prawa pracy można dochodzić odszkodowania za:
– niezgodne z prawem wypowiedzenie stosunku pracy,
– szkodę poniesioną w wyniku rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie itp.
W każdym z tych przypadków możliwe jest żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania pieniężnego, lecz w ściśle określonej wysokości – zazwyczaj ograniczonego do wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
2. Odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy (art. 415 Kodeksu cywilnego)
Wina pracodawcy może polegać na nieprzestrzeganiu zasad BHP w środowisku pracy czy łamaniu praw pracowniczych, stanowiące wykroczenie, które w efekcie powodują szkodę pracownika. Szkodą pracownika może być także uszczerbek za zdrowiu (szkoda na osobie) – także szkoda psychiczna, np. depresja na skutek mobbingu stosowanego przez pracodawcę lub zatrudnianą przez niego kadrę kierowniczą. Jeżeli szkoda pracownika polegała na utracie pieniędzy (czy utracie korzyści) – była szkodą majątkową – poszkodowany może domagać się odszkodowania. Jeżeli poniesiona szkoda dotyczy uszczerbku na zdrowiu i związanego z tym poczucia krzywy, poszkodowany może domagać się zadośćuczynienia.2 W przypadku dochodzenia któregokolwiek z powyższych roszczeń, należy przed sądem wykazać:
– szkodę, jaką poniósł pracownik – szkodę w postaci poniesionych kosztów leczenia, stwierdzonego orzeczeniem lekarskim upośledzenia czy choroby powodującej np. czasową niezdolność do świadczenia pracy, szkodę w majątku pracownika (zniszczenie jego mienia na parkingu należącym do zakładu pracy, za które odpowiedzialny jest np. operator koparki zatrudniony przez pozwanego pracodawcę)
– związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem pracodawcy (nieprzestrzeganiem przez niego zasad, niedbałością itp.) a powstaniem szkody. Wykazanie związku przyczynowego może polegać na udowodnieniu, że schorzenie pracownika było następstwem warunków pracy u pracodawcy
– winę pracodawcy w zakresie popełnionego przez niego czynu niedozwolonego oraz wykazanie, że zachowanie pracodawcy było sprzeczne z prawem lub zasadami BHP
3. Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy wobec osób trzecich za szkody wyrządzone przez pracowników
Powyższa odpowiedzialność nie obejmuje wszystkich czynów pracowników, wyłącznie te, które mają bezpośredni związek z wykonywaniem przez pracownika jego obowiązków. Szkoda wyrządzona przez pracownika została wyrządzona osobie trzeciej, zatem niezwiązanej z zakładem pracy – przypadkowej osobie, nie będącej pracownikiem tego pracodawcy.3 W niektórych przypadkach może nią być także inny pracownik zatrudniony w tej samej firmie. Naprawienie szkody polega na zapłacie przez pracodawcę odszkodowania pokrzywdzonemu, jeżeli:
a.pracownik nie spowodował szkody z winy umyślnej
b.działanie pracownika mieściło się w zakresie wykonywania zadań służbowych.
Pozostałe przesłanki są podobne: należy wykazać rozmiar szkody, wskazać osobę pracownika, który ją wyrządził oraz związek przyczynowy.
Szkoda wyrządzona winą umyślną pracownika to – przykładowo – pobicie innego pracownika w czasie bójki na terenie zakładu pracy czy staranowanie samochodu prywatnego przez pijanego kierowcę zatrudnionego przez pracodawcę.
Czy Wasz pracodawca płacił kiedyś odszkodowanie pracownikowi? W jakich okolicznościach do tego doszło? Wypowiedzcie się!
1. Art. 99 § 1 Kodeksu pracy
2. Art. 444 w zw. z art. 445 Kodeksu cywilnego
3. Art. 120 Kodeksu pracy