Przeprowadzając postępowanie kontrolne, inspektorzy Państwowej Inspekcja Pracy są uprawnieni do sprawdzania – bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy – przestrzegania przepisów prawa pracy.1 Po okazaniu legitymacji służbowej potwierdzającej tożsamość i uprawnienia inspektora pracy, inspektor ma prawo żądać od pracodawcy:
– umożliwienia swobodnego wstępu na teren przedsiębiorstwa oraz do obiektów i budynków podmiotu kontrolowanego
– przeprowadzania oględzin tych obiektów, maszyn i urządzeń, jakie są w nim wykorzystywane, oględzin stanowisk pracy
– przesłuchiwania osób wykonujących tam pracę lub które wykonywały pracę – ze względu na podstawę prawną świadczenia pracy
– okazania dokumentacji dotyczącej budowy czy przeprowadzanych w zakładzie pracy modernizacji, wyników ekspertyz oraz dostarczenia próbek surowców czy materiałów wykorzystywanych w zakładzie pracy do analiz i badań, które zostają zlecone biegłym lub specjalistycznym laboratoriom
– okazania dokumentacji związanej z zatrudnieniem pracowników, ich akt osobowych
– zapoznania się z dokumentacją wydaną przez inne organy państwowe w związku z ich kontrolami – oraz z realizacją nałożonych przez te organy zobowiązań
– umożliwienia utrwalania przebiegu kontroli – wykonywania zdjęć, filmów, zabezpieczania dowodów, wykonywania odpisów z dokumentacji, wyciągów z dokumentów
– sprawdzania tożsamości osób świadczących pracę na rzecz podmiotu kontrolowanego i ich przesłuchiwania2
W czasie przeprowadzania kontroli Inspektor Pracy może korzystać z utajniania niektórych danych, lecz tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Jeżeli pracownik udzieli inspektorowi pracy informacji, które mogłyby go narazić na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut, inspektor pracy może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości tego pracownika. Okoliczności te pozostają wyłącznie do wiadomości inspektora pracy, zaś pracodawca nie dowie się o danych osobowych pracownika, który udzielił tych informacji.3 Nawet jeżeli pracodawca złoży zażalenie i zostanie ono uwzględnione, protokół zostanie zniszczony.
Na skutek przeprowadzonej kontroli inspektor pracy może stwierdzić naruszenie przepisów prawa pracy lub Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W takim wypadku może on powiadomić o tych naruszeniach: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, policję, straż graniczną, Urząd Kontroli Skarbowej lub właściwego starostę.4 Ponadto inspektor pracy prowadząc kontrolę może prosić o pomoc policję.
Oprócz powiadomienia poszczególnych organów, inspektor pracy sam podejmuje działania, zmierzające do wyegzekwowania przestrzegania przepisów oraz ukarania sprawców naruszeń prawa pracy w drodze:
1. nałożenia kary grzywny w drodze mandatu karnego (do 2.000 zł, zaś za wykroczenie na zasadach recydywy – do 5.000 zł)
2. wniosku o ukaranie podmiotu kontrolowanego do sądu – wówczas występuje w postępowaniu w sprawach o wykroczenia w charakterze oskarżyciela publicznego
3. doprowadzenia do wszczęcia postępowania karnego, jeżeli pracodawca popełnił nie wykroczenie, a przestępstwo przeciwko prawom pracowników na podstawie Kodeksu karnego lub powiadomienia o popełnieniu przestępstwa prokuratora
4. udzielenia pouczenia lub nagany podmiotowi kontrolowanemu, a także wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie usunięcia wskazanych przez inspektora naruszeń, a także wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych.
5. wydania nakazów, które podlegają natychmiastowemu wykonaniu lub decyzji, które zobowiązują podmiot kontrolowany do podjęcia określonych działań lub zaniechania określonych praktyk lub zachowań, w szczególności:
– nakazać usunięcie uchybień w ustalonym terminie (dotyczy naruszenia zasad BHP)
– nakazać wstrzymanie prac lub działalności przedsiębiorstwa, gdy naruszenia są bezpośrednim zagrożeniem dla życia lub zdrowia pracowników
– nakazać skierowania pracowników do innych prac, jeżeli niezgodnie z prawem wykonują oni prace niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia, nie mając przy tym odpowiednich uprawnień czy kwalifikacji
– nakazać wstrzymanie prac maszyn czy urządzeń, jeżeli zagrażają one bezpośrednio bezpieczeństwu pracowników
– nakazać ustalenie w określonym terminie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
– nakazać dokonania pomiarów i badań czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy, także na potrzeby stwierdzenia wykonywania przez pracowników pracy w szczególnych warunkach
– nakazać zapłatę należnego pracownikom wynagrodzenia za pracę przez ich pracodawcę – podmiot kontrolowany5
Właściwe ograny Państwowej Inspekcji Pracy mogą także nakazać pracodawcy umieszczenie pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w warunkach szczególnie chronionych lub wykreślenia go z tej ewidencji czy sporządzenia korekty tego wpisu (dopisze np. okres pracy w tych warunkach)6
Czy przechodziliście kiedyś inspekcję z PIP? Jakie są Wasze doświadczenia? Opowiedzcie nam o nich!
1. Art. 24 ust. 1 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
2. Art. 23 ust. 1 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
3. Art. 23 ust. 2 i 3 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
4. Art. 37 ust. 2 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
5. Art. 11 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
6. Art. 11a Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy