Gdzie może pracować niepełnoletni?

Po ukończeniu gimnazjum (a w szczególnych przypadkach – także wcześniej) młodociany pracownik nie posiada jeszcze żadnych kwalifikacji, dlatego też najczęściej może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego i w tym celu ma wykonywać odpłatnie związane z zawodem prace.1

Pracodawca ma obowiązek zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.2 Oprócz tego musi przestrzegać zasad prawa dotyczących zatrudnienia młodocianych:

1. czas pracy młodocianego pracownika nie może przekraczać 6 godzin na dobę (jeżeli młodociany ma mniej niż 16 lat), 8 godzin pracy na dobę to norma dla młodocianych, którzy ukończyli 16 lat;
2. dodatkowo – do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy3;
3. ponadto młody pracownik nie powinien być zatrudniony w porze nocnej (od 22.00 do 6.00) oraz pracować w godzinach nadliczbowych. Jeżeli młody pracownik uczy się w szkole, ma mieć zapewnione dni wolne od pracy w okresie ferii zimowych i części wakacji.

Ponadto:

– młodociany pracownik może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac (praca lekka to taka, która nie powoduje zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego)4;
– wymiar czasu pracy w ciągu tygodnia w okresie odbywania zajęć szkolnych przez młodocianego nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.
– pracującemu dziecku przysługuje w każdym tygodniu co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę5;
– nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, szczegółowo (wraz z wyjątkami) opisanych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym.

Ogólne przepisy ustawy ustanawiają zakaz zatrudniania młodocianych poniżej 16 roku życia, lecz w tej sferze istnieje kilka wyjątków.

Kiedy młodsze dziecko, które nie ukończyło 16 lat, może podjąć się pracy i zostać zatrudnionym? Przede wszystkim, jeżeli okoliczności związane z jego obowiązkiem szkolnym na to pozwalają, zwłaszcza zaś gdy:

– młodociany nie ukończył gimnazjum i zamiast tego chciałby uczyć się zawodu. Taka sytuacja jest jednak obwarowana wieloma wymogami. Pracę może podjąć jedynie na wniosek rodziców (przedstawiciela ustawowego) i wyłącznie w formie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy. W tym celu należy uzyskać pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, uzyskać zezwolenie od dyrektora gimnazjum, w okolicy którego mieszka na spełnienie obowiązku szkolnego poza szkołą;
– młodociany ukończył gimnazjum, lecz nie ma ukończonych 16 lat – w takim wypadku pracodawca może z nim zawrzeć umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego (nauki zawodu) w formie nauki zawodu;
– jeżeli młodociany nie ma jeszcze 16 lat a do tego nie ukończył gimnazjum, również można zawrzeć taką umowę mającą przyuczyć dziecko do określonej pracy.6

W każdym z tych przypadków konieczne jest przedstawienie pracodawcy zaświadczenia stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby oraz przedstawienie pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.

1 Art. 191 ust. 1 i ust.3 Kodeksu pracy
2 Art. 192 Kodeksu pracy
3 Art. 192 § 3 Kodeksu pracy
4 Art. 200 (1) § 1 i § 2 Kodeksu pracy
5 Art. 203 § 3 Kodeksu pracy
6 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum oraz osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum