Jakie są obowiązki dzieci wobec rodziców?

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, podstawą stosunków pomiędzy rodzicami a dziećmi jest wzajemny obowiązek poszanowania i wspierania się.1 Brzmi to bardzo górnolotnie, zwłaszcza że na pierwszy rzut oka nie jest obwarowane żadnymi sankcjami oraz nie precyzuje, na czym ten „wzajemny szacunek i wspieranie się” miałoby polegać.

Ustawa precyzuje jednak obowiązki małoletnich dzieci względem ich rodziców – określając, na czym ma polegać pomoc tym ostatnim:

– pomoc we wspólnym gospodarstwie – jest to pojęcie szersze niż termin „gospodarstwo domowe” i może oznaczać także przedsiębiorstwo należące do rodziców, pomoc w prowadzeniu przez nich działalności gospodarczej, agroturystyki, zakładu mechaniki pojazdowej itp. Pomoc dziecka nie oznacza, rzecz jasna, zrzucenia na nie części obowiązków, lecz jedynie wykonywanie określonych czynności w tym zakresie. Pomoc w opiece nad rodzeństwem czy strasznymi członkami rodziny również mieści się w granicach wskazanych w ustawie. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego: „(…) pomoc ze strony dziecka musi odpowiadać fizycznym i duchowym siłom dziecka – a przy tym jest możliwa tylko wtedy, gdy nie ucierpi na tym jego wychowanie i zdobycie wykształcenia”2. Obowiązki dziecka nie mogą zatem przeszkadzać mu w nauce i wykonywaniu obowiązku szkolnego. Pomoc taka jest obowiązkiem dziecka, które mieszka z rodzicami i jest na ich utrzymaniu.3

– przyczynianie się do utrzymywania rodziny – obowiązek ten dotyczy małoletniego, który pracuje już zarobkowo i mieszka u rodziców. Zgodnie z prawem, jeżeli takie dziecko ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny.4 Należy podkreślić, że obowiązek dokładania się do kosztów utrzymania rodziny nie jest obowiązkiem alimentacyjnym i nie można go egzekwować sądownie ani w postępowaniu egzekucyjnym.

Obowiązki wskazane w przepisach ustawy nie przewidują jednak żadnej sankcji za niedopełnianie tych obowiązków – wszystko zależy od wychowania dziecka i sposobu, w jaki rodzice egzekwują ich wypełnienie: dyscyplinowanie, ograniczenie kieszonkowego itp. Przypominam w tym momencie, że wszelka przemoc i stosowanie kar cielesnych w stosunku do dziecka są zakazane i karane.

W przypadku, gdy rodzice nie radzą sobie samodzielnie z egzekwowaniem posłuszeństwa dziecka, można skorzystać z pomocy sądu opiekuńczego, którego ingerencja może przynieść dla dziecka korzyści wychowawcze. Sąd opiekuńczy może skierować wniosek rodziców do odpowiedniej instytucji lub organizacji pomocy społecznej, gdzie możliwe jest skorzystanie z porad psychologów i pedagogów w zakresie rozmów z trudnym dzieckiem, wzajemnego zrozumienia się i poprawy relacji.5

W niektórych przypadkach sąd opiekuńczy może orzec o pozbawieniu małoletniego uprawnienia do rozporządzania swoim zarobkiem, jeżeli rodzice wykażą, że nie wykonuje ono obowiązków związanych z przyczynieniem się do utrzymania lub wydać inne dyscyplinujące małoletniego zarządzenia.

1 Art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
2 Uchwała SN z dnia 28 czerwca 1989 r., III CZP 65/89
2 Art. 91 § 2 K.r.o.
3 Art. 91 § 1 K.r.o.
4 Art. 100 K.r.o.