Pozbawienie praw rodzicielskich – konsekwencje

Pozbawienie rodziców (lub jednego rodzica) władzy rodzicielskiej może mieć miejsce w sytuacji, gdy:

a) władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody;
b) jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej;
c) lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka [1].

Przy czym należy pamiętać, że zaniedbywanie przez rodziców obowiązków względem dziecka nie w każdej sytuacji oznacza automatycznie pozbawienia ich praw, gdyż zaniedbywanie obowiązków przez rodziców musi mieć charakter rażący. Za takie rażące zaniedbania z pewnością zostaną uznane: pijaństwo, marnotrawstwo, prowadzenie rozwiązłego trybu życia, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka. Z kolei nadużywanie władzy rodzicielskiej ma miejsce w sytuacji, gdy następuje ewidentne przekroczenie granic prawa karcenia dziecka przez: katowanie go, znęcanie się, zmuszanie dziecka do ciężkiej pracy ponad jego siły i możliwości, wychowywaniu dziecka we wrogości do drugiego rodzica, wpajaniu mu zasad aspołecznych lub niemoralnych, które będą miały wpływ na postawy społeczne dziecka w przyszłości. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie Sąd Najwyższego: „(…) pozbawienie kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowywania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymania go na stałe – wbrew woli matki – w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej ze strony ojca, które uzasadnia pozbawienie go tej władzy.” [2]

Pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej nie ma charakteru nieodwracalnego, co oznacza, że ustanie przyczyny pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej nie powoduje co prawda automatycznie jej odżycia, lecz rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej może wnosić skutecznie do sądu rodzinnego o jej przywrócenie. Sformułowanie zawarte w art. 111 § 2 K.r.o.: w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić, co nie oznacza, że zostanie ona przywrócona automatycznie. Sąd opiekuńczy musi każdorazowo rozważyć, czy przywrócenie jest w danych okolicznościach zgodne z dobrem dziecka i czy mimo ustania przyczyny, nie istnieje ryzyko, że znowu odżyje ona pod wpływem przywrócenia władzy rodzicielskiej.

Skutkiem pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej jest utrata ogółu praw i obowiązków składających się na tę władzę. Ponadto rodzice nie tracą uprawnień wynikających z faktu cywilnego pochodzenia dziecka od nich, zachowują prawo do alimentów od dziecka, prawo dziedziczenia po nim – jeżeli nie zostali uznani za niegodnych dziedziczenia (art. 928 § 1 K.c.). Dziecko również w takiej sytuacji zachowuje prawo do żądania alimentów oraz prawo do dziedziczenia po rodzicach, którzy zostali pozbawieni w stosunku do niego władzy rodzicielskiej.

Z punktu widzenia rodziców pozbawionych władzy rodzicielskiej nadal przysługuje im prawo i obowiązek utrzymywania z dzieckiem kontaktów. [3] Prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem jest bowiem niezależne od posiadania czy też pozbawienia władzy rodzicielskiej, co oznacza, że rodzice, którzy utracili taką władzę, mogą nadal:

– przebywać z dzieckiem (chodzi tutaj o odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu);
– porozumiewać się;
– utrzymywać korespondencję;
– korzystać z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej; o ile kontakty nie zostały zakazane przez sąd opiekuńczy w odrębnym zarządzeniu.

Prawo do osobistej styczności z dzieckiem w świetle prawa jest niezależne od pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej.

Jaka jest Wasza opinia na ten temat, czy uważacie, że prawo w tej kwestii jest sprawiedliwe? Wypowiedzcie się!

Źródła:

[1] Art. 111 § 1 Kodeku rodzinnego i opiekuńczego.
[2] Orzeczenie Sądu Najwyższego z 14 października 1970 r., (III CRN 181/70, LexPolonica nr 296300).
[3] Art. 113 § 1 K.r.o.