Koszty procesu są uzależnione również od tego, kto wnosi akt oskarżenia, gdyż w większości spraw, gdy akt oskarżenia wnoszą organy ścigania (zwłaszcza policja i prokuratura), koszty postępowania są inne i wykłada je Skarb Państwa.
W sprawach z oskarżenia prywatnego, wnoszący prywatny akt oskarżenia ma obowiązek uiścić zryczałtowaną opłatę w momencie złożenia pisma. Od wniesienia tej opłaty uzależnia się wszczęcie postępowania. Koszty procesu są także wyższe, gdy oprócz prokuratora działa obok niego oskarżyciel posiłkowy (pokrzywdzony).
Rozstrzygniecie o kosztach w procesie karnym następuje w orzeczeniu kończącym postępowanie przed daną instancją (czyli przed konkretnym sądem). Może zostać wydane również postanowienie uzupełniające, które rozstrzyga wyłącznie o kosztach.
Koszty procesu karnego to opłaty oraz wydatki poniesione przez Skarb Państwa od momentu wszczęcia postępowania.1 Koszty procesu obejmują (oprócz kosztów sądowych) tzw. uzasadnione wydatki stron (także wynikające z ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika). Wydatki Skarbu Państwa zaliczane do kosztów sądowych mogą obejmować wydatki z tytułu: doręczeń pism, przejazdy sędziów, sprowadzenie oskarżonego czy doprowadzenie przymusowe świadków i biegłych, oględzin, głoszeń w mediach, należności biegłych czy tłumaczy, nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu itp. Ustanowienie adwokata z urzędu należy do kosztów sądowych, lecz jeżeli oskarżony sam wybrał sobie obrońcę, musi również samodzielnie opłacić jego honorarium.
W orzeczeniu kończącym postępowanie sąd rozstrzyga, kto i w jakim stopniu ponosi koszty procesu. Na orzeczenie sądu w przedmiocie kosztów służy zażalenie.2 Koszty postępowania karnego w sprawach z oskarżenia publicznego (gdy oskarżycielem jest prokurator) ponosi najczęściej skazany. To właśnie od skazanego w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego. Kwota kosztów, jakie ma zapłacić skazany, jest uzależniona od tego, za co został skazany (czy za wszystkie zarzucane mu czyny) i na jaką karę. Jeżeli bowiem oskarżonego nie skazano za wszystkie zarzucane mu aktem oskarżenia przestępstwa, wydatki związane z oskarżeniem w części uniewinniającej lub umarzającej postępowanie ponosi Skarb Państwa. Jeżeli wyrok w całości jest uniewinniający, uniewinniony nie ponosi z tytułu postępowania żadnych kosztów (nie licząc wynagrodzenia adwokata z wyboru).
Jeżeli w sprawie wniesiono środek odwoławczy, koszty procesu za II instancję w sprawach z oskarżenia publicznego przy założeniu, że środek odwoławczy nie został uwzględniony przez sąd, ponosi ten, kto wniósł środek odwoławczy. Jeśli jednak środek odwoławczy został wniesiony wyłącznie przez prokuratora, koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa.
W postępowaniu karnym możliwe jest zwolnienie osoby (nieważne czy oskarżonego, czy oskarżyciela posiłkowego) od kosztów sądowych w całości lub w części. W tym celu należy złożyć do sądu odpowiedni wniosek, w którym należy wykazać, że dana osoba nie jest w stanie ponieść takich obciążeń finansowych ze względu na jej sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów.3 W przypadku zwolnienia od kosztów – opłaty, które należy uiścić przy składaniu pism procesowych, nie są pobierane.
Opłaty nałożone na skazanego, który został skazany na karę pozbawienia wolności, wynoszą w zależności od orzeczonej kary:
1) 60 zł – kara do 3 miesięcy pozbawienia lub ograniczenia wolności
2) 120 zł – kara do 6 miesięcy pozbawienia lub ograniczenia wolności
3) 180 zł – kara do 1 roku pozbawienia lub ograniczenia wolności
4) 300 zł – kara do 2 lat pozbawienia lub ograniczenia wolności
5) 400 zł – kara do 5 lat pozbawiania wolności
6) 600 zł – kara do 15 lat albo 25 lat pozbawienia wolności4
W przypadku orzeczenia przez sąd kary grzywny w I instancji, skazany zobowiązany jest uiścić opłatę w wysokości 10% nałożonej grzywny, nie mniej jednak niż 30 zł, a w razie orzeczenia grzywny obok kary pozbawienia wolności – w wysokości 20% od kwoty wymierzonej grzywny. Oprócz opłat, wlicza się do kosztów wydatki poniesione przez Skarb Państwa, o których mowa powyżej. Każde możliwe zakończenie postępowania karnego jest odrębnie uregulowane w ustawie o opłatach w sprawach karnych i tak – na przykład – w razie warunkowego umorzenia postępowania oskarżony zobowiązany jest uiścić opłatę w wysokości od 60 zł do 100 zł.
Niektóre pisma wnoszone w trakcie postępowania karnego do sądu również podlegają opłacie, którą należy uiścić, jeżeli oskarżony nie został zwolniony od opłat na podstawie złożonego wniosku. Pisma, które podlegają opłaceniu w postępowaniu karnym to:
1) wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności albo kary ograniczenia wolności – 80 zł,
2) wniosek o udzielenie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności albo kary aresztu – 60 zł,
3) wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie – 45 zł,
4) ponowny wniosek o odroczenie ściągnięcia grzywny lub o rozłożenie grzywny na raty – 2% od kwoty grzywny objętej wnioskiem, nie mniej jednak niż 25 zł,
5) wniosek o zwolnienie z odbywania reszty kary ograniczenia wolności albo środka karnego – 45 zł,
6) wniosek o warunkowe zawieszenie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności – 45 zł,
7) wniosek o zatarcie skazania – 45 zł,
8) wniosek o wznowienie postępowania – 150 zł.5
Czy uważacie, że koszta procesu karnego są wystarczające? A może powinno się je obniżyć lub podnieść? Wypowiedzcie się!
1. Art. 616 § 2 K.p.k.
2. Art. 624 § 3 K.p.k.
3. Art. 623 K.p.k.
4. Art. 2 ust. 1 Ustawy z 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych z późniejszymi zmianami
5. Art. 15 Ustawy z 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych z późniejszymi zmianami
