Umowa polegająca na zobowiązaniu do dokonania na rzecz drugiej osoby czynności faktycznej (umowa o świadczenie usług) nie jest stricte zleceniem, lecz zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego należy do tego typu umów stosować odpowiednio przepisy o zleceniu, jeżeli umowy te nie są uregulowane szczegółowymi przepisami – przykładowo: ustawą o świadczeniu usług drogą elektroniczną.
Po krótkim wyjaśnieniu, mającym przybliżyć pojęcie umowy zlecenia należy określić, czy w prawie cywilnym jest zaliczka. Zaliczka bywa mylona z zadatkiem, lecz nie są to w żadnym wypadku pojęcia tożsame. [1] Zaliczka nie jest formą zabezpieczenia wykonania umowy, lecz kwotą wypłacaną na poczet należnego przyszłego wynagrodzenia. Zaliczka jest częścią wynagrodzenia, wypłaconą z góry.
Umowa zlecenia może być umową odpłatną lub nieodpłatną, co powinno zostać wyraźnie zaznaczone w jej treści. Jeżeli bowiem ani z treści umowy, ani z okoliczności jej zawarcia nie wynika, że przyjmujący zlecenie zgodził się wykonać je bez wynagrodzenia – za jego wykonanie należy mu się wynagrodzenie. [2] Wynagrodzenie powinno przynajmniej odpowiadać wykonanej przez przyjmującego zlecenie pracy. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej – wynagrodzenie należy się przyjmującemu zlecenie „z dołu”, czyli dopiero po wykonaniu zlecenia.
Jednakże zawsze należy zwracać uwagę na treść konkretnej, zindywidualizowanej umowy pomiędzy stronami – mogą one w umowie ustalić inne zasady wypłaty wynagrodzenia, np. za poszczególne, dokonane przez przyjmującego zlecenie czynności czy w pewnych odstępach czasowych itp. [3] Do obowiązków strony dającej zlecenie należy pokrycie wydatków, jakie przyjmujący zlecenie poniósł w związku z należytym wykonaniem zobowiązania. Dodatkowo, na żądanie przyjmującego zlecenie strona dająca zlecenie powinna wypłacić odpowiednią zaliczkę, jeżeli wykonanie zlecenia wymaga poniesienia wydatków. [4] Należy jednak podkreślić, że wiążące są przede wszystkim postanowienia umowy dotyczące wypłacenia zaliczki i zasad jej zwrotu, w razie rozwiązania umowy na skutek wypowiedzenia.
Wypowiedzenie umowy zlecenia może zostać dokonane w każdym czasie przez każdą ze stron. Dający zlecenie może wypowiedzieć umowę zlecenia w każdym czasie – nawet bez podania przyczyny. Okoliczności wypowiedzenia umowy będą zazwyczaj doprecyzowane w jej treści, zaś strony umowy nie mogą w żadnym wypadku zrzec się możliwości wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów – takie zastrzeżenie umowne byłoby bezskuteczne. W umowie strony mogą dokładnie określić sposób i termin oraz warunki wypowiedzenia. W przypadku wypowiedzenia umowy zlecenia przez dającego zlecenie ma on obowiązek zwrócić stronie przyjmującej zlecenie wydatki, które ta poczyniła w celu należytego wykonania zlecenia. Zwrot wydatków należy się przyjmującemu zlecenie niezależnie od tego, czy umowa zlecenia była odpłatna czy nieodpłatna.
Jeżeli umowa zlecenia była odpłatna – przyjmujący zlecenie może żądać od zleceniodawcy części wynagrodzenia, która odpowiada jego dotychczasowym czynnościom, które zostały już wykonane. Jeżeli wypowiedzenie umowy nastąpiło bez ważnego powodu (dający zlecenie nie musi mieć ważnego powodu aby wypowiedzieć skutecznie umowę zlecenia – jeżeli nie wynika to z treści umowy) przyjmujący zlecenie może domagać się dodatkowo odszkodowania. [5] Wypowiedzenie umowy zlecenia może nastąpić również przez przyjmującego zlecenie w każdym czasie – w razie jednak odpłatności zlecenia, jego wypowiedzenie bez ważnego powodu oznacza obowiązek naprawienia szkody, jaką poniósł dający zlecenie na skutek rozwiązania umowy.
Umowę zlecenia jest umową dwustronnie zobowiązującą. W razie jej wypowiedzenia, strona odstępująca od umowy ma obowiązek zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy zawartej umowy. [6] Gdy umowa zostaje wypowiedziana strony zwracają sobie wszystko, co świadczyły. W tym momencie pojawia się również kwestia zwrotu zaliczki. Pomijając fakt, że w treści umowy mogą znaleźć się wiążące dla stron postanowienia, regulujące powyższą kwestię, należy przeanalizować przepisy kodeksu cywilnego.
Ogólne zasady mówią o obowiązku zwrotu wszystkiego, co strony świadczyły dotychczas – jednakże umowa zlecenia jest umową dotyczącą zobowiązania przyjmującego zlecenie do dokonania określonej czynności prawnej na rzecz dającego zlecenie. W związku z tym, gdy umowa zlecenia jest odpłatna – zaś przyjmujący zlecenie w czasie jej trwania wykonał kilka czynności w ramach umowy – należałoby przyjąć, że należy mu się mimo to część wynagrodzenia, zwłaszcza, jeżeli umowę wypowiedział dający zlecenie.
Zaliczkę należy uznać za część wynagrodzenia, zaś dający zlecenie obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom w razie wypowiedzenia umowy zlecenia. W zależności od treści, przedmiotu umowy i tego, w jakim stopniu przyjmujący zlecenie ją zrealizował przed wypowiedzeniem – zaliczka może podlegać zwrotowi, lecz nie każdorazowo. Istnieją bowiem przypadki, gdy zaliczka stanowi część wynagrodzenia, które mimo wypowiedzenia umowy należy się przyjmującemu zlecenie w zamian za wykonaną pracę do określonego momentu.
Źródła:
[1] Instytucję zadatku reguluje art. 394 Kodeksu cywilnego.
[2] Art. 735 § 1 kodeksu cywilnego.
[3] Art. 744 Kodeksu cywilnego.
[4] Art. 743 Kodeksu cywilnego.
[5] Art. 746 § 1 kodeksu cywilnego.
[6] Art. 494 kodeksu cywilnego.
